سیامک صحافی*

تپه های باستانی ایران، گنجینه هایی هستند که بسیاری از کشورهای دیگر حسرت داشتن آن ها را می خورند. با کاوش، حفاری و مطالعه این تپه ها به تاریخ و تمدن و نحوه زندگی اجدادمان در هزاران سال قبل پی خواهیم برد و می توانیم آن ها را برای فرزندانمان در آینده حفظ کنیم. این تپه ها، در گذشته تپه نبوده اند! آن ها یا بخشی از یک شهر بزرگ و پر رونق، یک روستای تاریخی و یا قلعه و زیگوراتی باستانی بوده اند که امروزه با گذشت زمان به این شکل در آمده اند. مطالعه این تپه ها بهترین راه برای شناخت آداب و رسوم، هنر و باورهای معنوی مردمان دوران های گذشته است. یکی از این تپه های باستانی، که از قضا از مهم ترین آن ها نیز هست، گودین تپه کرمانشاه نام دارد.

یکی از کهن ترین مناطق استان کرمانشاه، تپه باستانی گودین تپه، در شهرستان کنگاور است. این تپه که در بخش های شمالی دره کنگاور و در حدود یک کیلومتری روستایی به همین نام قرار گرفته است، در سال ۱۹۶۱ میلادی (۱۳۴۰ شمسی) و در طی یک عملیات شناسایی زمین کشف شد. گودین تپه در شمال شرقی رودخانه گاماسیاب واقع شده، شاید وجود همین رودخانه، باعث ایجاد این محوطه باستانی در هزاران سال قبل شده است. برای اولین بار در سال ۱۹۶۵ میلادی، یک تیم حرفه ای باستان شناسی با رهبری فردی به نام “کایلر یانگ” به کرمانشاه سفر کردند تا این تپه را مورد کاوش و مطالعه قرار دهند.

پس از این حفاری ها، هفت دوره تاریخی برای گودین تپه در نظر گرفته شد. دوره هایی که قدیمی ترینشان به بیش از هفت هزار سال قبل باز می گردد. مساحت این تپه حدود ۱۴ هکتار است و از سطح زمین های مجاور حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد. از قدیمی ترین لایه این تپه، آثار زیادی بدست آمده اند. بقایای دیوارهایی خشتی و گاهی سنگی از خانه های آن دوران از آن جمله اند. سفالینه های کشف شده از گودین تپه کرمانشاه، امروزه در موزه های سراسر کشور نگه داری می شوند. این سفال ها توسط باستان شناسان به دو دسته سفال های خشن و سفال های ظریف تقسیم شده اند. سفال های خشن معمولا در درجه حرارت کم پخته می شدند و نقش و نگار گیاهی داشتند، در حالی که سفال های ظریف نقش و نگار کمتری داشتند و در درجه حرارت بالا پخته می شدند.

باستان شناسان همچنین از لایه های پنجم و ششم این تپه تاریخی، بقایای دیوارهای یک قلعه را کشف کردند که از چند اتاق تشکیل شده بود. بر گرد این دژ، برج‌ها و دیوارهایی با شکاف‌هایی برای تیراندازی قرار گرفته بودند. تأثیر گذارترین اتاق، سالن تختگاه بود با پنج ردیف شش ستونه که قصر کوروش در پاسارگاد را از روی آن ساختند. در آن یک تخت شاهانه، یک آتشدان و نیمکت‌هایی در دور دیوارها قرار داشت. تالار ستون دار کوچک‌تری با نیمکت‌هایی در کنار دیوارها نیز وجود داشت. مخزن‌ها یا انباری‌های چندی در جانب شرقی قرار گرفته بودند. برای رفتن به طبقهٔ بالاتر راه پله وجود داشت. قدیمی‌ترین شواهد شیمیایی بدست آمده از ساخت آبجو متعلق به حدود ۳۱۰۰ تا ۳۵۰۰ پ. م در این شهر است.همچنین، کشف بقایای به جا مانده بر روی سفال‌های منطقه گودین‌تپه و تپه حاجی فیروز اثبات نموده که از ۳۱۰۰ تا ۲۹۰۰ پیش از میلاد آبجو و شراب در این مناطق فرآوری می‌گردیده است از یکی از این اتاق ها، چهل و سه لوح گلی ارزشمند کشف شدند. پس از اینکه دانشمندان این الواح را مورد مطالعه خود قرار دادند، مشخص شد که گودین تپه کرمانشاه حدود ۵ هزار سال قبل، بازاری بوده که کالاهای شوش در آن فروخته می شده است. از لایه های چهارم، سوم، دوم و اول این مجموعه هم آثار تاریخی گرانبهایی بدست آمدند. مطالعه لایه دوم گودین تپه کرمانشاه مشخص کرد که در دوران مادها، حاکمی در یک قلعه در این مکان حکومت می کرده است. این قلعه مادی از خشت ساخته شده و درون آن تالاری بزرگ و ستون دار هم دیده می شود. دوره مادها را می توان آخرین دوره و لایه ای دانست که در این مکان کشف شده است.

* کارشناس گردشگری و رئیس انجمن تاریخ و میراث ایرانیان