☢ مجموعه‌ صخره‌ای بی‌بی‌کند شاهین‌دژ به شماره ثبت ۷۳۸۵ شاهکاری از معماری کهن که در دل کوه خلق شده و با توجه به قدمتی بالغ بر سه هزار سال آن به عنوان یک شاهد خاموش تمدن منطقه و دوران مربوط به هزار اول و دوره ایلخانی مطرح است.

⬅️ معماری صخره‌ای بی بی کند در جنوب غربی مرکز شهرستان شاهین دژ و در جنوب استان آذربایجان‌غربی واقع شده است؛ زمان ساخت آن معلوم نیست، اما برخی کارشناسان تاریخ ساخت آن را مربوط به سه هزار تا سه هزار و ۵۰۰ سال قبل نسبت می‌دهند.

⬅️ این اثر متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است و با ۱۳ اتاق کنده شده در داخل کوه چشم اندازی بسیار زیبایی برای بازدیدکنندگان به نمایش می‌گذارد.

⬅️ معماری صخره‌ای در ایران و جهان قدمتی طولانی دارد و بسیاری از عوامل اقلیمی، تدافعی و فرهنگی زمینه ساز پیدایش زیباترین نمونه‌های معماری از این نوع شده است؛ البته در میان نمونه‌های صخره‌ای، مقابر صخره‌ای نیز جایگاه ویژه‌ای در تمدن‌های پیشین داشته‌اند.

⬅️ استان آذربایجان‌غربی به علت واقع شدن در محل تلاقی رشته کوه‌های البرز و زاگرس و برخورداری از طبیعتی کوهستانی از یک سو و نیز سکونت تمدن‌هایی هچون مادها و سایر اقوام در این منطقه از سوی دیگر، نمونه‌های بکری از معماری مقابر صخره‌ای را در خود جای داده است.

⬅️ شاهین دژ در شمال غرب ایران و جنوب آذربایجان‌غربی قرار گرفته و با برخورداری از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، همه ساله پذیرای گردشگران و میهمانانی در فصل‌های مختلف سال است؛ در این میان غار بی بی کند به عنوان یکی از مکان‌های پربازدید این منطقه همواره مورد توجه قرار دارد.

⬅️ مجموعه صخره‌ای بی بی کند که غاری دست کند و باستانی است در نزدیکی روستای «بی بی کند» و در دل کوهی به همین نام ایجاد شده که در ۱۶ کیلومتری شهر شاهین دژ قرار گرفته است.

⬅️ حفر چنین مکان‌هایی در دل کوه‌ها آن هم در دوران باستان بسیار رایج بوده است که گاهی کاربرد مذهبی داشته و گاهی نیز مکانی برای سکونت و یا پناه گرفتن بوده است.

⬅️ از قدمت دقیق این غار که در بین مردمان بومی به غار فرهاد نیز شهره است اطلاعی در دست نیست اما برخی قدمت آن را بیش از سه هزار و پانصد سال تخمین می زنند.

⬅️ مجموعه صخره‌ای بی بی کند به صورت چندین اتاق تو در تو حفاری شده است که توسط دالان‌هایی پیچ در پیچ و باریک به یکدیگر متصل شده‌اند؛ ورودی مجموعه به صورت یک ایوان است که در گذشته آب حاصل از چشمه جوشیده از دل کوه بی بی کند توسط یک مسیر باریک به این ایوان هدایت می‌شد.

⬅️ سکوهایی سنگی نیز در ورودی به چشم می خورد که به شکل زیبایی با ظرافت تمام تراشیده شده‌اند؛ در داخل اتاق ها حفره‌هایی هم ایجاد شده است که نقش طاقچه و یا سکو را ایفا می کرده و در برخی اتاق‌ها نیز نورگیرهایی زیبا به چشم می‌خورد.

⬅️ در برخی قسمت‌ها نیز علاوه بر دالان‌ها از پله‌ها برای ایجاد ارتباط بین بخش‌های مختلف استفاده شده است؛ راه دسترسی به این اثر تاریخی ارزشمند کمی سخت بوده و سبب شده تا آنچنان که باید و شاید این مجموعه به علاقمندان آثار باستانی معرفی نشود.

☢ ویژگی‌های معماری مجموعه صخره‌ای بی‌بی کند

⬅️ مجموعه صخره‌ای بی‌بی کند از نظر معماری یکی از جذاب‌ترین و منحصر به‌فردترین آثار باستانی است که در استان آذربایجان‌غربی واقع شده است؛ این مجموعه شامل سه طبقه از کف زمین و پنج اتاق تو در تو است که به‌وسیله تونلی به یکدیگر متصل می‌شوند؛ این ویژگی‌ها نشان‌دهنده دقت و تخصص در طراحی این ساختار صخره‌ای بوده و گواهی بر دانش و مهارت‌های مهندسی مردمان گذشته است.

☢ ساختار صخره‌ای و فضاهای داخلی

⬅️ اتاق‌های مجموعه بی‌بی کند در دل سنگ‌ها و صخره‌های طبیعی حفر شده‌اند و به‌دلیل این ساختار خاص، دیوارهای داخلی آنها به‌طور طبیعی از سنگ تشکیل شده‌اند؛ این اتاق‌ها دارای سقف‌هایی هستند که به‌طور طبیعی بر روی سنگ‌های بیرونی استوار شده‌اند و احتمالاً برای محافظت از ساکنان در برابر سرما و گرما در نظر گرفته شده است؛ ساختار صخره‌ای این اتاق‌ها علاوه بر مقاومت در برابر عوامل جوی، قابلیت پنهان‌سازی در برابر دشمنان را نیز فراهم می‌آورد.

☢ اتصالات و تونل‌ها

⬅️ یکی از ویژگی‌های منحصر به‌فرد مجموعه بی‌بی کند، تونل‌های ارتباطی است که اتاق‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند، این تونل‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که امکان دسترسی به تمامی اتاق‌ها را از طریق زیرزمینی فراهم می‌آورند.

⬅️ این طراحی نه‌تنها به‌عنوان یک ویژگی دفاعی عمل می‌کرده بلکه به‌عنوان وسیله‌ای برای جابجایی افراد و مواد ضروری در صورت بروز خطرات طبیعی یا انسانی نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

☢ ورودی‌ها و سیستم تهویه

⬅️ ورودی‌های مجموعه بی‌بی کند به‌گونه‌ای ساخته شده‌اند که دسترسی به آن از خارج به‌راحتی امکان‌پذیر نبوده و تنها افراد آشنا با محیط توانایی ورود داشتند؛ این ویژگی به‌ویژه در دوره‌های گذشته که احتمال حملات دشمنان بیشتر وجود داشته، از اهمیت بالایی برخوردار بوده است.

⬅️ سیستم تهویه نیز به‌طور طبیعی در طراحی مجموعه لحاظ شده است، به‌این‌ترتیب که فضاهای داخلی مجموعه با استفاده از جریان‌های هوا و فضای باز در اطراف به‌طور غیرمستقیم تهویه می‌شده‌اند.