نقش حیاتی موزه‌ها در جذب و ماندگاری گردشگران بر کسی پوشیده نیست. موزه‌ها آیینه‌ای تمام‌نما از گذشته هستند و پل ارتباطی بین گذشته و آینده محسوب می‌شوند و هر یک از اشیای موزه‌ها، سند معتبری از تاریخ، فرهنگ و هنر یک قوم یا یک ملت است.

موزه کلمه یونانی است و در یونان قدیم به محلی موزه گفته می‌شده که در آنجا به مطالعه صنایع و علوم می‌پرداختند. ایکوم شورای جهانی موزه‌هادر تعریف موزه آورده است: «مؤسساتی دائمی که اهداف مادی ندارند و در آن به روی همگان گشوده است و برای خدمت به جامعه و پیشرفت آن، فعالیت می‌کنند.» 

اولین موزه‌هایی که در دنیا شکل گرفتند هدف خاصی نداشتند، اماکن و پرستشگاه‌های مقدسی همچون کلیسای کاتولیک، معابد یونان و ژاپن را در بر گرفتند. 

اولین مجموعه شخصی دنیا در سال ۱۶۸۳ میلادی در آکسفورد انگلستان به نام موزه اشمولین به‌صورت عمودی در آمد و بعد از دوره رنسانس موزه‌ها هم مورد توجه قرار گرفتند. 

ایجاد اولین موزه در ایران را باید در دوره قاجاریه و پادشاهی ناصرالدین شاه جستجو کرد. به دستور او در بخشی از کاخ گلستان آثار موزه‌ای را به نمایش گذاشتند که با غنی شدن این مجموعه، موزه همایونی شکل گرفت. 

موزه‌ها صرفا یک مکان نیستند که اشیا در آن به نمایش در بیایند بلکه باید مجتمعی آموزشی و پژوهشی باشند که در بالا بردن سطح آگاهی و دانش بازدید کنندگان، ایفای نقش نمایند و در حقیقت باید فرهنگ آموزش موزه‌ها را گسترش داد و یک وابستگی و دلدادگی فرهنگی بین اشیا و بیننده به‌وجود آورد. 

موزه‌ها باید تاریخ و فرهنگ اقوام و ملل مختلف را به نمایش بگذارند و اشیای تاریخی همدیگر را در معرض دید بازدید کنندگان قرار دهند. 

یکی از موزه‌های مهم کشور موزه بزرگ خراسان است این موزه در مشهد و در بوستان کوهسنگی احداث شده است. 

برنامه‌ریزی ایجاد این موزه به قبل از انقلاب بر می‌گردد. در سال ۱۳۵۶ پیشنهاد اولیه این موزه مطرح شده که با توجه به شرایط انقلاب و دفاع مقدس انجام این امر محقق نشد. 

 مجدداً در سال ۱۳۷۱ این ایده مطرح شد و پس از برگزاری مسابقه‌ای و با فراخوان عمومی، از میان طرح‌های متعدد و متنوع، طرح زنده یاد محمد امین می‌ر‌فندرسکی برگزیده شد. 

این طرح الهام گرفته از بنای عمارت خورشید شهرستان کلات است. با شهرداری مشهد توافق حاصل شده و ۴۹۰۰ مترمربع از اراضی بوستان کوهسنگی در اختیار اداره‌کل میراث‌فرهنگی خراسان قرار گرفت و در نیمه دوم سال ۱۳۸۲ کلنگ احداث این موزه به زمین زده شد. 

در سال ۱۳۸۴ توسط شرکت مشهد سازه به‌صورت رسمی ساخت این موزه اغاز شد. 

این موزه با استفاده از فناوری‌های نوین موزه‌داری و در بالا‌ترین حد استاندارد با ۱۸۰۰۰ مترمربع زیر بنا، ۵۳ متر ارتفاع در ۱۲ طبقه ساخته شد و ۱۸ بهمن ۱۳۹۳ افتتاح شد. 

موزه بزرگ خراسان در بر گیرنده بخش‌های مختلف همچون مخزن اموال تاریخی، سالن اجتماعات، کتابخانه، کارگاه و آزمایشگاه مرمت آثار و تالار‌های مختلف نمایش آثار است. 

 هم اکنون و از ابتدای سال ۲۰۱۷ که مشهد پایتخت فرهنگی جهان اسلام نام گرفت نمایشگاه هنر و تمدن و تاریخ ۱۴ قرن دورهٔ اسلامی را در حال نمایش دارد. 

این نمایشگاه کم‌نظیر برای اولین بار در تاریخ موزه‌داری ایران و اشیای آن توسط کار‌شناسان مجرب اداره‌کل موزه‌های سازمان میراث‌فرهنگی از موزه‌های مختلف جمع‌آوری و به نمایش در آمده است و یکی از زیبا‌ترین نمایش آثار موزه‌ای در جهان محسوب می‌شود. 

 این نمایشگاه تا پایان اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ در محل موزه بزرگ خراسان نمایش عمومی خواهد داشت. 

مشهد مقدس و خراسان رضوی که افتخار میزبانی زائران و گردشگران میلیونی ایران را دارد و سالیانه حدود ۳۰ میلیون زائر و گردشگر به مشهد می‌آیند فرصت بزرگی در همه حوزه‌های میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایجاد کرده است. 

بدون تردید یکی از بزرگ‌ترین این ظرفیت ایجاد شده در حوزه گردشگری مشهد و حتی کشور موزه بزرگ خراسان است که با توجه به قرار گرفتن در فضای مناسب و بدون مشکل رفت و آمد شهری، زائران به سهولت می‌توانند پس از زیارت، از این موزه بزرگ دیدن کنند و با خاطره بازدید از این مکان مشهد را ترک کنند.

* محمدرضا پهلوان، مدیر موزه بزرگ خراسان