◀️ میراث معنوی - ۱۶۲ - خوراک جوامع محلی - همدان - پتله پلو

«پتله پلو» یکی از غذاهای سنتی استان همدان است که در بیشتر مهمانی‌ها و دور همی‌ها و به مناسبت‌های مختلف به‌ویژه جشن، اعیاد و شب چله طبخ می‌شود.

یکی از غذاهای سنتی استان همدان است که به‌ویژه در شهرستان‌های «تویسرکان» و «ملایر» طبخ می‌شود. «پتله» در گویش محلی به معنی بلغور است، همدانی‌ها همان گندم خرد شده، اما پخته را «پتله» گویند.

پتله پلو غذای بسیار خوشمزه و مقوی است که با نوشیدنی شربت شیره خورده می‌شود. این غذا در بیشتر مهمانی‌ها و دورهمی‌ها به مناسبت‌های مختلف به‌ویژه جشن، اعیاد و شب چله تهیه می‌شود و توسط زنان آماده می‌شود .

برای تهیه «پتله» در وهله اول گندم را شسته و می‌پزند، سپس گندم پخته شده را روی پارچه‌ای ریخته و جلوی آفتاب در چند روز خشک می‌کنند. دوباره گندم خشک شده را در آب خیس کرده با وردنه روی آن می‌کوبند تا پوسته گندم جدا شود. دوباره گندم را روی پارچه ریخته و آن را جلوی آفتاب خشک می‌کنند تا بلغور برای پخت آماده شود.

برای تهیه این غذا ابتدا بلغور یا پتله را به مدت ۲۰ دقیقه در آب‌جوش می‌ریزند تا کمی پخته شود. سپس برنج را اضافه می‌کنند. بعد از این‌که پتله و برنج نیم پخت شد، سیب‌زمینی نگینی شده را به مواد اضافه می‌کنند و بعد از چند دقیقه برنج را آبکش کرده و در قابلمه ریخته و می‌گذارند تا پلو کاملا دم بکشد. در این فاصله گوشت خرد شده را پخته به همراه پیاز داغ و مقداری کشمش در ماهی‌تابه با روغن حیوانی تفت می‌دهند و به دلخواه داخل برنج یا هنگام سرو در دیس با برنج مخلوط می‌کنند. البته بعضی‌ها نیز به دلخواه گوشت چرخ‌کرده را به صورت کوفته قلقلی سرخ کرده و در کنار پلو سرو می‌کنند.

لازم به ذکر می باشد که در گذشته که برنج به فراوانی یافت نمی‌شد، مقدار بلغور بیشتر از برنج بود، اما امروزه مقدار برنج و پتله را یکسان در نظر می‌گیرند.

Historical attractions of Iran - 26 - Great wall of Gorgan

On the pretext of April 18, the World Day of Historical Monuments and Ancient Sites

Great wall of Gorgan with the names of "Red wall" or "Red Snake" is one of the most obvious Iranian architectural monuments, the third long wall of the world after the Great Walls of China and Germany

This wall is noted in the Historical documents as Eskandar Dam, Anushirwan Dam, Firouz Dam and Qezel Alan. This wall relates to the late of Sassanid era which has been constructed to prevent from invading the northern enemies to both mountainous and plain areas in 5th and 6th century AD

The great wall had many related structures across its path such as ditch, brick kilns, dam, water guiding channel and a series of castles (the castles linked to the wall and the castles of the neighboring small towns and large towns), the longest Iranian architectural, military and defenses monument which is destroyed and only small parts of it has been remained some now

This was a unique defensive wall in which the local materials have been produced the supplied from the adjacent of wall in the past, constructed by Iranian architects. The color of most bricks used in this wall is inclined to be something between a pale goldenrod and red. Great wall of Gorgan is one of the most important tourist centers of Iran based on its passing from Bandar Torkaman, Aq Qala, Gonbad-e Qabus and Kalaleh (Turkmen Sahra)

◀️آبگیری استخرهای پرورش میگو ،خطری بزرگ در انتظار میراث جهانی

۱۴ استخر از مزارعی که در مجاورت گنبد و غار نمکدان ایجاد شده تا میگو پرورش دهند، به رغم مخالفت‌های قانونی بسیار ژئوپارک جهانی قشم آبگیری شدند.

به گزارش مهر بیش از ۵۰۰ میلیون سال طول کشید تا نمک با شکستن لایه‌ها و سنگ‌هایی که روی آن قرار گرفته، به سمت سطح زمین حرکت کرد و این حجم نمک به سطح زمین رسید و گنبد نمکدان قشم در نتیجه به سطح زمین رسیدن یکی از این مجموعه‌های نمکی تشکیل شده است.

گنبد و غار نمکدان در تمام این مدت از پس اتفاقات مختلفی از جمله زلزله، آبرفت‌ها، طوفان‌ها و … برآمد. اما حالا عده‌ای سرمایه گذار بخش خصوصی به همراه برخی از متولیان دولتی در استان هرمزگان به جان این اثر ارزشمند، طبیعی و تاریخی افتاده‌اند تا حیات بخشی از طولانی‌ترین غار نمکی جهان را کوتاه کنند.

قضیه از چه قرار است

میراث طبیعی ملی بوخو (محدوده قدیم ژئوپارک) با شماره ۱۷۱ در سال ۱۳۹۰ به همراه ۱۰ اثر طبیعی ثبت شده دیگر در داخل محدوده این اثر که همگی جزو ژئوسایت های ثبت شده ژئوپارک جهانی قشم نیز هستند، از جمله گنبد و غار نمکدان، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.

غار نمکدان، به عنوان ژئوسایت مهم ژئوپارک جهانی قشم و طولانی‌ترین غار نمکی در جهان به شمار می‌آید که بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ متر طول دارد و می‌توان آن را به عنوان یکی از نفایس ملی و جهانی قلمداد کرد. هر چند که بنابر اظهار مسئولان این اثر بی نظیر در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و در حال طی فرآیندهای مربوطه است.

همچنین گنبد و غار نمکدان در سال ۲۰۲۲ به عنوان یکی از ۱۰۰ اثر برتر میراث زمین شناختی دنیا توسط اتحادیه بین المللی علوم زمین معرفی شد.

این آثار مانند هر اثر ملی دیگر، عرصه و حریمی با ضوابط مشخص دارند. به این معنا که نباید هیچ اقدامی بر خلاف ضوابط مصوب در محدوده عرصه و حریم آن‌ها انجام شود و بر همین اساس دخل و تصرف و اقدامی خلاف قانون در عرصه و حریم این آثار مشمول مجازات خواهد بود.

همچنین با شاخص‌های خاص میراث ملی، این آثار مشمول اصل ۸۳ قانون اساسی بوده که بر اساس آن واگذاری نفایس ملی قابل انتقال به غیر نیست.

مزرعه ۸۰۰ هکتاری پرورش میگو در محدوده میراث ملی

حالا اتفاقی که در قشم افتاده به این شرح است که با چشم پوشی از همه این قوانین ملی و بین المللی و اهمیت زمین شناختی میراث ملی، سرمایه گذارانی، ۸۰۰ هکتار از زمین‌های محدوده عرصه و حریم این آثار ارزشمند را را به پرورش میگو اختصاص داده‌اند.

این سرمایه گذاران از سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان مجوز فعالیت گرفته‌اند. سازمان جهاد کشاورزی نیز با وجود اینکه می‌توانست از اراضی خارج از محدوده‌های میراثی برای چنین فعالیت‌هایی در سطح جزیره قشم دارد؛ اما زمین‌های محدوده گنبد و غار نمکدان را به آنها واگذار کرده است.

از حدود ۸۰۰ هکتاری که در مجاورت غار نمکدان واگذار شده، در حدود ۲۰۵ هکتار در حریم اثر است. ولی بیش از ۵۸۰ هکتار از آن در عرصه این میراث ارزشمند واقع شده است.

از آنجا که برای پرورش میگو در این استخرها باید ایجاد کانال ورود و خروج آب به اجبار از محدوده عرصه انجام شود؛ معاونت حقوقی ریاست جمهوری سال ۹۹ در تأکید حفاظت از آثار ملی، اعلام کرد که کانال‌های ورودی و خروجی آب از داخل محدوده‌ی عرصه اثر عبور می‌کند و باعث آسیب و تخریب بخشی از اثر طبیعی ملی شده، حکم این محدوده از حریم نیز چون موجب تخریب اثر می‌شود، همان حکم محدوده‌ی اثر و واگذاری آن ممنوع و غیرقانونی است.

تخلف محرز مدیران

حتی رئیس جمهور وقت (حسن روحانی) نیز دستور داد تا مطابق رأی نامه معاونت حقوقی اقدام شود. جالب اینجا بود که براساس این نامه‌ها، اقدامات برخی مقامات استانی در خصوص موضوع واگذاری این اراضی، برخلاف ضوابط قانونی بوده است. با این حال پس از این نامه‌ها، عملیات پرورش میگو متوقف شد.

در سال ۱۴۰۰ سرمایه گذاران با استناد به نظر یک کارشناس رسمی دادگستری که در حوزه معادن فعالیت می‌کند (با وجود شفافیت در قوانین حاکم)؛ اعلام کردند که این مزارع هیچ آسیبی به غار نمکی وارد نمی‌کند و این نظر را به کمیسیون رفع موانع تولید استان بردند. در این مدت بخش عمده‌ای از استخرها ایجاد شده بود و نیاز داشت تا آب در این استخرها وارد و خارج شود.

بعد از آن وزارت میراث فرهنگی نامه نوشت که باید جلوی این اقدام گرفته شود. پس از آن اداره حقوقی وزارتخانه در نامه‌ای به مدیرکل میراث فرهنگی استان هرمزگان و مدیر میراث فرهنگی منطقه آزاد قشم اعلم کرد که باید سریعاً جلوی این کار گرفته و نسبت به اخذ دستور قضائی برای توقف عملیات اقدام شود.

در این مدت دستوری از سوی اداره میراث فرهنگی استان گرفته نشد، اما منطقه آزاد قشم توانست برخی اقدامات حقوقی را پیگیری کند.

موافقت با یک شرط مهم!

روز ۲۷ دی سال ۱۴۰۱ جلسه‌ای در سازمان امور اراضی کشور با حضور سرمایه گذاران برگزار شد. آنها بر تمدید قرارداد اجاره این زمین‌ها پافشاری کردند. چون قرارداد ۳۶ ماهه آنها تا سال ۱۴۰۱ تمام می‌شد.

۱۲ روز بعد مدیرعامل منطقه آزاد قشم در مکاتبه‌ای با رئیس امور اراضی کشور ، با توجه به ثبت ژئوسایت های ژئوپارک جهانی قشم در فهرست میراث ملی و سازمان یونسکو و مشمولیت اصل ۸۳ قانون اساسی و ضوابط عرصه و حریم آثار ثبتی، از هرگونه تمدید قرارداد در این محدوده جداً پرهیز شود.

این نامه به استاندار، رئیس جهاد کشاورزی و رئیس میراث فرهنگی استان هرمزگان نیز رونوشت شد.

با این حال قراردادها در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ تمدید شد آن هم بدون در نظر گرفتن شرایط و محدودیت‌های میراثی و بدون استعلام مجدد از وزارت میراث فرهنگی.

شاید به این دلیل که یک بار در سال ۹۸ و هنگام واگذاری اولیه، از میراث فرهنگی استان هرمزگان استعلام گرفته بودند ولی در واقع آن استعلام تنها یک سال اعتبار داشت و اشاره شده بود در صورت مشاهده آثار، عملیات اجرایی متوقف گردد، که در سال ۹۹ هم حکم قانونی توقف کار گرفته می‌شد.

خطر خروج نمکدان از یونسکو

در این چند سال مسئولان ژئوپارک قشم، در مخالفت با مزارع پرورش میگو برآمدند؛ نامه‌ها نوشتند و پیگیری‌ها کردند.

اما حالا دیگر اعلام می‌کنند که اگر این مزارع دوباره شروع به کار کنند؛ ژئوپارک قشم به دلیل عدم رعایت ضوابط حفاظتی در خطر خروج از فهرست شبکه ژئوپارک های یونسکو قرار می‌گیرد.

سجاد اشگرف مدیر ژئوپارک قشم در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن نگرانی از این اتفاق، از آبگیری مجدد استخرهای پرورش میگو خبر داد و گفت: تا اواخر اسفند ۱۴۰۱ حدود ۱۴ استخر از مجموعه استخرهای ایجاد شده در سال‌های اخیر آبگیری شده و ماشین آلات سنگین هم در حال تخریب زمین‌های آن محدوده هستند.

وی توضیح داد: ماشین آلات در حال تخریب گسترده بستر طبیعی ارزشمند این منطقه هستند و استخر ایجاد می‌کنند. اقدام به حفر کانال‌های عمیق در عرصه اثر کرده و آب دریا را روانه سرزمین کردند.

اشگرف بیان کرد: سازمان منطقه آزاد قشم در نامه‌ای به دادستانی شهرستان قشم شکایت کرده ولی هنوز دستوری برای توقف عملیات صادر نشده است. این درحالی است که سال ۹۹ دادستان کل کشور در نامه‌ای به دادستان‌های سراسر کشور اعلام کرده هرگونه تصرف و تجاوز به آثار ملی، جرم تلقی و همگی از موارد حقوق عامه محسوب می‌شود. بنابراین تخریب میراث ارزشمند کشورمان، مصداق تضییع حقوق عامه است.

آسیب میگوها به نمکدان

اشگرف همچنین درباره آسیب‌های مزارع پرورش میگو به گنبد و غار نمکدان گفت: با توجه به فاصله این اراضی از ساحل و لزوم تخریب گسترده به منظور ایجاد کانال و همچنین نیاز به حجم بالایی از آب دریا جهت آبگیری استخرهای ایجاد شده، وقتی آب فوق اشباع دریا به خاک سرزمینی قشم وارد می‌شود، نفوذ گسترده آب به لایه‌های زیرین، موجب می‌شود تا نه تنها بستر میراثی این آثار آسیب ببیند بلکه شاهد انحلال و تخریب گنبد نمکدان هم باشیم.

◀️ هجوم گردشگران به اردن

با هجوم گردشگران به اردن درآمد صنعت گردشگری این کشور افزایش پیدا کرده است.

به گزارش عرب‌نیوز، درآمد صنعت گردشگری اردن در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۳ در مقایسه با همین بازه زمانی در سال گذشته با ۸۸.۴ درصد افزایش به ۱.۶۷۱ میلیارد دلار رسید.

در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۳ شمار بازدیدکنندگان این کشور به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد و بیش از ۱.۴۷ میلیون نفر در این مدت از اردن بازدید کردند.

بر اساس گزارش «اردن نیوز»، این آمار در مقایسه با ۷۷۴ هزار و ۱۱۱ نفری که سال گذشته در همین بازه زمانی از اردن بازدید کردند با افزایش ۹۰.۷ درصدی همراه بوده است.

شمار گردشگران امسال از آمار سه ماهه نخست سال ۲۰۱۹ که به عنوان سال طلایی صنعت گردشگری اردن شناخته می‌شود نیز فراتر رفته است.

درآمد گردشگری در ماه مارس در مقایسه با ماه مارس سال ۲۰۲۲ تا ۴۹ درصد افزایش داشت و به ۶۱۴.۷ میلیون دلار رسید.

جدیدترین آمار ماهانه ارائه‌شده از سوی وزارت آثار باستانی و گردشگری اردن نیز نشان می‌دهد تعداد گردشگرانی که اقامت شبانه داشتند با افزایش ۸۰.۹ درصدی به ۱.۲۰۴ میلیون رسیده است.

اردن خانه تعداد قابل‌توجهی از جاذبه‌های گردشگری است که از جمله آن‌ها به پترا و تماشاخانه رومی می‌توان اشاره کرد.

◀️ امیدواری برای تحقق رویای چندین ساله مالکان تپه تاریخی معصوم زاده بجنورد

عرصه و حریم تپه تاریخی معصوم زاده بجنورد بررسی و تصویب شد تا با ضابطه مند شدن آن، امیدواری ها برای تعیین تکلیف رویای چندین ساله مالکان اراضی تپه تاریخی معصوم زاده بیشتر شود.

به گزارش ایسنا، تپه معصوم زاده به شماره ۷۰۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و قدمت آن به دوران ساسانی و اوایل اسلام بر می گردد.

این تپه در حاشیه جنوب شرقی شهر بجنورد مدفن امامزاده سیدعباس (ع) بجنورد قرار دارد و مشهور ترین نقطه آن حامل آثاری از دوره های یاد شده است که سبب اهمیت بالای آن به لحاظ تاریخی شده و مشکلاتی را نیز برای مالکان اراضی آن به وجود آورده است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی در گفت و گو با ایسنا درباره اخبار جدید درباره این محل، از بررسی و تصویب حریم تپه تاریخی معصوم زاده بجنورد در جلسه شورای حرایم کشور خبر داد.

علی مستوفیان اظهار کرد: روز گذشته در جلسه شورای حریم کشور که با حضور مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی برگزار شد، نحوه حفاظت و مدیریت سایت تاریخی تپه معصوم زاده بجنورد بررسی و تصویب شد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی افزود: تپه تاریخی معصوم زاده بجنورد به‌عنوان یکی از وسیع‌ترین تپه‌های تاریخی دوران اسلامی استان در سال ۱۳۴۶ با شماره ۷۰۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و تاکنون باگذشت نیم‌قرن با تحولات شهری پیرامون اثر دستخوش تغییرات زیادی شده است.

مستوفیان تأکید کرد: در این جلسه محوطه‌ای که سال‌های سال بلاتکلیف مانده بود با مطالعات علمی طی چند سال اخیر و پیگیری‌های فنی و کارشناسی انجام شده تعیین تکلیف شد.

وی گفت: این تپه تاریخی متعلق به قرون اولیه اسلامی است که پس از ثبت در فهرست آثار ملی کشور به فواصل مختلف در سنوات گذشته در ۵ مرحله کاوش شد.

مستوفیان ادامه داد: در کاوش‌های باستان‌شناسی صورت‌گرفته در این تپه تاریخی آثار منقول و غیرمنقولی چون بقایای معماری سکونتگاهی و صنعتی، یک سنگ آسیاب، ظروف مختلف سفالی از جمله گونه‌های زیبای لعاب‌دار کشف شد که بخشی از این یافته‌ها در ایام نوروز امسال در عمارت مفخم در معرض دید عموم قرار گرفت.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی گفت: امید می‌رود با انجام کاوش‌های باستانی متمرکز در این تپه تاریخی و ایجاد سایت موزه باستان‌شناسی بتوانیم هویت شهری بجنورد را تقویت کنیم و تاریخچه شهر را به گردشگران و مسافران بشناسانیم.

وی تاکید کرد: تصویب عرصه و حریم این مکان تاریخی سبب این شده است که اکنون بتوانیم در استان و با مرجعیت استانداری، درباره بخش های مختلف آن تصمیم گیری کرده و قسمت هایی را به خدمات گردشگری، سایت موزه، اداری و... اختصاص دهیم.

مستوفیان تصریح کرد: با تصویب عرصه و حریم این مکان تاریخی، امکان این نیز وجود دارد که پس از توافق با شهرداری، تکلیف مالکان این تپه تاریخی نیز به سمت مشخص شدن پیش برود.

◀️ نگاهی اجمالی به آیین های رمضان در ایران - ۱۴ - شب بیست و هفتم - یزد

کبری دانشی

مردم دارالعباده یزد همانند سایر نقاط کشور ماه مبارک رمضان آیین ها و رسوم ویژه ای دارند که برخی از این آیین کهن همچنان پابرجاست.

یکی از مهمترین و رایج ترین مراسم ویژه ماه مبارک رمضان در استان یزد، مراسم مربوط به شب بیست و هفتم این ماه مبارک است، برخی از این آیین ها بازمانده رسوم کهن قبل از اسلام است که هنوز هم در فرهنگ ایرانی با نام های متفاوت برجای مانده است.

مراسم دوست دوست، هدیه بیست هفتمی، مراسم پیراهن مراد، دوختن کیسه مراد، مولودی خوانی، پخت نان مراد یا نان بیست هفتمی، ساختن و به دست کردن حلقه مراد و مراسم انگشتر گردانی از جمله آیین مردم استان دارالعباده یزد در شب و روز بیستم هفتم ماه مبارک رمضان است.

دوست، دوست

آیین سنتی "دوست دوست علی- امام اول علی" یکی از رایج ترین مراسم‌ مردم استان یزد است که همچنان پابرجاست و هرسال با حضور کودکان و نوجوانان در نقاط مختلف این استان برگزار می شود.

آیین قدیمی "دوست ،دوست، علی دوست " بر اساس خرده فرهنگی دیرپا در شامگاه بیست و ششم ماه رمضان پس از تاریکی هوا با حضور خردسالان آغاز و تا نیمه‌های شب ادامه می یابد که در این آیین جمعی از کودکان و نوجوانان بصورت گروه های کوچک در محله ها به گردش درآمده به در منازل رفته و با قرائت اشعار و جملات موزون، درخواست هدیه می کنند.

این افراد که بعضا صورت خود را نیز پوشانده اند به در هر منزلی که رسیدند با خواندن 'ˈدوست دوست - دوست علی - امام اول علی" و یا 'ˈاین خونه شربت و قنده ، امام علی درش را نبنده" یا "من درویشم، کلاه ریشم تا نگیرم رد نمی شم" تقاضای هدیه می کنند.

صاحبخانه هم در جواب می گوید: " می دیم می دیم . صبر کنید" و باز هم افراد در جواب صاحبخانه می گویند : " این خونه رو به طبسه - صابش(صاحبش) به مکه برسه"، همچنین وقتی از صاحب خانه هدیه ای دریافت می کردند با هم این شعر را می خواندند :"این خونه چقه قشنگه ، همه جاش شربت و قنده ، امام حسین درش را نبنده." یا اشعار دیگری مانند " الله کریم ، هفت نفریم ، نون نداریم ، شب می خوریم ، صبح نداریم ، صبح می خوریم ، شب نداریم ، می دی یا بریم " از دیگر اشعار مراسم شب بیست هفتم رمضان در استان یزد است.

مردم استان دارالعباده یزد معتقدند که این رسم پس از شهادت مولا علی (ع) و به یاد این امام همام و کمک هایی که آن حضرت به یتیمان کوفه داشتند، صورت می گیرد ، همچنین براساس اعتقادات موجود، کسانی که به مراسم "دوست دوست علی دوست" می روند چیزهایی که هر صاحبخانه به آنها می دهد را به عنوان تبرک به مال خود اضافه و در طول سال از آن برای برکت زندگی استفاده می کنند.

مردم استان یزد با عشق و ارادت خاصی که به ائمه اطهار(ع) و مولای متقیان دارند از شب های قبل از بیست وهفتم ماه مبارک رمضان با خریدن شیرینی، نبات، آبنبات، نخود، خرما و سایر مواد خوردنی، آماده پذیرایی از برگزار کنندگان این آیین می شوند، در برخی از خانواده های یزدی موسوم است که برای برآورده شدن حاجت وجه نقد تهیه و به عنوان برکت به میهمانان تقدیم می کنند.

این مراسم، محدود به گروه نونهالان و نوجوانان دختر و پسر نیست بلکه در برخی از مناطق استان خانم های خانه دار هم چند نفری با هم به در منازل همسایه ها رفته و سنت را بجا می آورند، عده ای از مردم این استان عقیده دارند که برگزاری این مراسم علاوه بر زنده نگه داشتن یاد و خاطره مولای متقیان حضرت علی (ع) موجب نزدیکی دل ها و ترویج یتیم نوازی و ترحم به دیگران در سطح جامعه می شود .

هدیه بیست و هفتمی

به دلیل کشته شدن قاتل امیرالمومنین (ع) در این شب، خانواده های یزدی به جشن و سرور می پردازند ، برخی نیز این شب را مبارک و میمون دانسته و مراسم خواستگاری ، بله برون ، عقد و عروسی را در این شب برگزار می کنند و برخی از تازه دامادها در این شب به نوعروسان خود هدیه می دهند که به آن هدیه بیست و هفتمی گفته می شود.

خوردن کله پاچه در شب بیست و هفتم

در روز بیست و ششم ماه مبارک رمضان برخی خود را با حنا و لباس نو آراسته کرده و به خانه بزرگترهای فامیل رفته و مراسم میهمانی برگزار می‌کنند و با نقل ، شیرینی ، آجیل و گاه غذاهای یزدی از جمله شولی پذیرایی می شوند؛ همچنین برخی خانواده ها با پختن غذاهای خاص این شب جشن را کامل می کنند ، یکی از خوارک‌های متداول در شب بیست هفتم " کله پاچه " است .

مولودی خوانی

یکی دیگر از مراسم این شب مولودی خوانی است ، برخی خانواده های یزدی نذر می کنند که در این شب مبارک مراسم مولودی خوانی برگزار کنند، بنابراین از چند روز قبل به تدارک پرداخته و اقوام و آشنایان را دعوت می کنند و زنان به میمنت این شب لباس نو به تن کرده و با شادمانی در این مراسم شرکت می کنند، دایره نوازی در مراسم مولودی خوانی یزد بسیار رایج است و در باور عوام نغمه های این ساز ارواح خبیثه را از تن بیرون و سلامت به آنان هدیه می کند.

دوختن پیراهن مراد

دوختن لباس مراد یکی دیگر از مراسم بیست و هفتم ماه رمضان است برخی که نذری یا طلب حاجتی دارند؛ به ویژه کسانی که بیمار هستند به نیت سلامتی و برخی هم برای بخت گشایی دختران جوان پیراهن مراد می دوزند.

زنان یزدی در روز بیست و هفتم به نیت سلامتی بیمار پولی از هفت سید و یا هفت نفر که اسمشان فاطمه است می گیرند و سپس با این پول پارچه‌ای خریداری کرده و پارچه را همراه وسایل خیاطی به یکی از مساجد شهر برده و بین دو نماز ظهر و عصر به نیت شفای بیماران برش می‌دهند، پس از دوخت، پیراهن را برتن بیمار می کنند و اعتقاد دارند این لباس برتن بیمار سبب شفای مریض می شود.

برخی هم برای بخت گشایی دختران جوان خود پیراهن مراد می‌دوزند و بعد از اتمام دوخت و دوز بین افراد در مسجد نقل و شیرینی پخش می کنند، دوختن پیراهن مراد همه ساله در مسجد جامع کبیر یزد برگزار می شود، در گذشته مسجد«امیر چخماق» در این روز پذیرایی زنان یزدی بود در این مسجد سنگ مرمری است که به "سنگ مراد" مشهور است.

حلقه مراد

ساختن و به دست کردن "حلقه مراد" از جمله رسوم مردم استان یزد در روز بیست و هفتم ماه رمضان است، پدر و مادرانی که فرزندانشان قبل از سن بلوغ فوت می کرد، برای جلوگیری از مرگ فرزند حلقه مراد می ساختند و معتقد بودند با این کار از مرگ جلوگیری می شود.

برای تهیه حلقه مراد، ابتدا از هفت نفر که نام آنها محمد، علی یا فاطمه بود یا از هفت مؤمن، یک سکه می گرفتند، بعد از جمع آوری پول به زرگری رفته، سفارش حلقه ای از جنس نقره می دادند و سفارش می دادند که حتما در روز بیست و هفتم ماه مبارک حلقه ساخته شود، سپس قبل از ظهر روز بیست و هفتم اگر فرزند دختر بود، دو حلقه به گوش او و اگر پسر بود تنها یک حلقه به گوش راستش آویزان می کردند.

برای اینکه پول حلقه مراد را از افرادی به نام محمد یا علی یا فاطمه می گرفتند، حلقه را "حلقه محمد" یا "حلقه هفت مرتضی علی" و یا "حلقه هفت فاطمه" هم می نامیدند.

نان مراد یا نان بیست و هفتمی

ز دیگر آداب و رسوم مردم استان کویری یزد پخت نان بیست و هفتمی(سوروک) است، برای تهیه این نان، آرد آن را از هفت نفر که اسم فاطمه دارند، گرفته و به سراغ مغازه ای که رو به قبله بود و صاحبش فرد خوب و مومنی محسوب می شد، می رفتند و از او هم پولی می گرفتند.

با این پول آرد خریده و نان را می پختند و به برش های کوچکی تقسیم کرده و به مردم می دادند و معتقد بودند اگر فردی که باید به سربازی برود این نان را بخورد از خدمت سربازی معاف می شود و یا اگر در زندان است، آزاد می شود.

البته امروزه دیگر چنین نیست و فرد به مغازه رفته و آرد این نان را می خرد و بعد از خمیر، آن گاه آنها را به صورت چانه های کوچک پهن کرده و در روغن سرخ می کنند و روی آن گل زرد ریخته و در پایان روی آن شکر می پاشند و برخی نان سوروک را در شیره قرار می دهند.

شکستن گردو

یکی از رسوم رایج در گذشته که امروز کم بیش در برخی مناطق رایج است مراسم بخت گشایی دختران معروف به رسم " شکستن گردو "است، افرادی که دختر دم بختی داشتند، مقداری ‌گردو تهیه کرده و از پله های مسجد جامع بالا می رفتند و در هر پله یک عدد گردو را زیرپا می شکستند و زمانی که به بالای مسجد می رسیدند بر گنبد مسجد دعای خاصی می خواندند و هفت دور می چرخیدند و از پله ها پایین می‌آمدند.

این آداب در حالی برگزار می شد که در دست دختر دم بخت، قفل و شیرینی بود که وقتی دختر از پله های مسجد جامع پایین آمد به اولین نفری که جوان بود می رسید، قفل را به وی می داد تا آن را باز کند و به وی شیرینی تعارف می کرد که معتقد بودن بخت دختر باز شده و همسر مناسبی پیدا می کند.

◀️ دستگیری سه حفار غیرمجاز در نکا

فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران از دستگیری سه حفار غیر مجاز در شهرستان نکا خبر داد.

به گزارش انجمن نیوز ، سرهنگ محمدرضا کردان در گفت و گو با خبرنگاران اظهارداشت: بر اساس اخبار رسیده از میراث‌بانان افتخاری مبنی بر حضور افراد ناشناس در یکی از مناطق جنگلی نکا، مأموران یگان حفاظت شهرستان به محل اعزام شدند.

وی افزود:ماموران پس از هماهنگی با نیروی انتظامی شهرستان و با دستور مقام قضایی، در یک عملیات ایست و بازرسی مشترک سه نفر از حفاران غیرمجاز را دستگیر کردند.

فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران گفت: این مامورین توانستند در یک عملیات ایست و بازرسی، از خودرو اعلام شده یک دستگاه فلزیاب به همراه متعلقات کشف و ضبط کنند.

این مقام مسوول، با تشکر از اطلاع‌رسانی هم استانی‌ها و فراهم شدن پیشگیری از وقوع جرایم، افزود: صیانت از میراث‌فرهنگی در استان مازندران به دلیل گستردگی و پراکندگی آثار نیاز به مشارکت همه‌جانبه هم‌وطنان دارد.

Spiritual heritage - 161 - Customs of local communities - Turkmen dance (Zekre Khanjar)

Turkmens with their special cloths and customs are the symbol of Iran’s nature in Golestan province and Turkmen Sahra. Zekre Khanjar is the most famous and noble dance among the Turkmen’s dances and songs with a philosophical root in the ethnic beliefs, culture and religion of the people in this region remained from the past. Zekre Khanjar is a conceptual and spiritual ritual which is held in special time for thanksgiving and staying away from disaster. This dance was run for protection from natural disasters, sickness or in happy ceremonies and also at the times when the fertile lands were found for the livestock of Turkmen with the presence of all the locals. The orison were completely epic in wartime and the ritual ceremony was run with valiantly movements to send the fighters to the battle or before hunting for refreshing the soldiers and nowadays, the dirk (Khanjar) in the hand of songster is a symbol of that era

Turkmen dance events

Zekre Khanjar is done in different cities of Golestan province such as Bandar Turkmen, Gomishan, Gonbad, Kalaleh and Aq Qala in ceremonies and different national and religious holidays, wedding parties and Hennabandan (a party before the wedding night), Aq Ash or Aq Qoeein celebration (a ceremony held by Turkmen when the age of someone reachs 63 that is equal to the age of prophet), Hajj feast, khatm al-Quran (reading the whole Quran from the beginning to the end), baby’s birth, circumcision ceremony and the time to set up the pavilions. In fact, this dance is an artistic,martial and benedictory show with coordinated and tunable movements that is performed by a group of men with local clothes, long red garment, white wool hat, leather boot, shawl and dirk on the waist, has a worship form as a mystical perception inspired by the Sufi’s feeling

This dance is similar to the dance of Naqshbandi Dervishes and the Porkhani or Porikhani ritual which was done to treat the mental illness in this region in the past. Zekr-e Khanjar was also common with the name of "Gosh-va-Pari" among the Turkmen women. In performing this ritual dance, usually 4, 6, 8 or 10 persons as "Chorus" stand in two rows facing each other and they are responsible for the rhythmic movements. The song they sing during the dance has a regular rhythm resonating an epic music in the environment. Someone who is called "Porkhan" or songster known as "Baqshi" or "Bakhshi" in addition to the leadership of group while playing Dutar is present beside the Chorus in the group and sings the starter sonnet which is a Mystically one with a warm and lyrical voice in the name of God and the name of Imams and the other steps of Zekre Khanjar continue with the help of God

Treat the Mental illness

Since the Zekre Khanjar ritual ceremony was sometimes performed with the aim of mental and physical patients' treatment,"Porkhan" was prayed for the patients and requested their health from the God. After singing the sonnet by Porkhan, the show starts by raising both hands toward the sky side in the prayer gesture and telling the Amen; the Chorus say "Hoo" (him) deeply (means Ya Hoo, a sound for calling God in Islamic Sufis) after its leader's point

Then they bring down their hands from the above of chest to the waist line trying to transfer the internal energy to the hands and then to the ground in later movements. The philosophy of this movement is symbolizing the creation of man from the soil. The present people stand in front of each other, by repeating the sounds and a mutation to the forward, and taking their elbow against each other as a sign of unity while the pace of song and rhythm of moving forward and backward gradually become faster. This ritual includes seven movements from the start until the final stage. Each of the team members also should spin themselves round seven times so that the number of seven is dominant in this ceremony. At the end of the ceremony, the leader says the term of Khanjar (dirk) and the team members raise their hands in the center of the circle above their head as the sign of a pavilion or a dome. This gesture is a symbol of unity and integration of all tribes and Turkmen and it also marks the victory of good over evil and the ritual ceremony of Zekre Khanjar ends with the implementation of union movement

◀️ میراث معنوی - ۱۶۱ - آداب و رسوم جوامع محلی - ذکر خنجر

ترکمن‌های ایران با پوشش و آداب و رسوم خاص منطقه‌­ی خود، نمادی از طبیعت ایران در استان گلستان و ترکمن‌صحرا به شمار می­‌روند. در میان رقص‌ها و آوازهای مردم ترکمن، مشهورترین و ریشه‌دارترین رقص، رقص «ذکر خنجر» است که فلسفه­‌ی آن ریشه در اعتقادات قومی، فرهنگی و مذهبی مردم منطقه دارد و از گذشته‌‌ی دور به یادگار مانده است.

ذکر خنجر، آیینی مفهومی و معنوی است که در مواقع خاص برای شکرگزاری و دوری از مصیبت برگزار می‌شده. غالبا این رقص برای مصونیت از وقوع بلایای طبیعی، بیماری‌ یا به هنگام مراسم شادی و در مواقعی نیز که ترکمن‌های کوچ‌رو زمین‌های حاصلخیز برای دام خود پیدا می‌کردند با حضور همه افراد قبیله همراه دعاهای شکرانه اجرا می‌شد. در زمان جنگ‌ها دعاها کاملا حماسی بود و با حرکت‌های متهورانه قبل از اعزام جنگجویان به میدان مبارزه و یا قبل از انجام عملیات شکار جهت نیروبخشی و ایجاد روحیه در سربازان اجرا می­‌شد که امروزه گرفتن خنجر به دست غزل‌خوان گروه، نمادی از آن دوران به شمار می­‌رود.

مناسبت‌های رقص ترکمن

ذکر خنجر در شهرهاى مختلف استان گلستان نظیر بندر ترکمن، گمیشان، گنبد، کلاله و آق قلا در جشن‌ها و اعیاد ملی و مذهبی مختلف، مراسم عروسی و در شب حنابندان، جشن «آق آش» یا «آق قویین» (جشنی که به هنگام رسیدن سن افراد به 63 سالگى، معادل سال عمر پیامبر اسلام (ص) توسط ترکمن‌­ها گرفته می­‌شود)­، ضیافت حج، ختم قرآن، تولد فرزند، مراسم ختنه سوران، موقع برپاداشتن آلاچیق و... برگزار می‌گردد.

این رقص در واقع، نمایشی هنری، رزمی و نیایشی همراه با حرکاتی هماهنگ و موزون است که به‌طور دسته‌جمعی و توسط مردان و با پوشش بومی منطقه نظیر: قبای بلند قرمز رنگ، کلاه پشمی سفید، چکمه چرمی، شال و خنجر بر کمر، حالتی دعاگونه دارد که برداشتی عارفانه از حالت و جذبه صوفیان است. این رقص، بنا به روایات به رقص دراویش نقشبندیه و به آیین پُرخوانی یا پُری­خوانی که جهت مداوای بیماران روحی در گذشته در این منطقه اجرا می شد شباهت دارد. مراسم ذکر خنجر با نام «گوش و پرى» نیز در بین زنان ترکمن در گذشته رایج بوده است.

در اجرای این رقص آیینی، معمولا 4، 6، 8 و یا 10 نفر به عنوان «هم‌سُرا» در دو ردیف روبه‌روی یکدیگر قرار گرفته و وظیفه‌­ی اجرای حركات موزون را عهده دار هستند. آوایی که هم­سرایان در حین اجرای رقص ادا می‌کنند دارای ریتم منظمی است و یک نوع موسیقی حماسی را در فضا طنین‌انداز می‌کند. در كنار گروهِ هم‌سرا، یك نفر به نام «پُرخوان» یا غزل خوان كه در میان تركمن‌ها به «باغشی» یا «بخشی» معروف است حضور دارد که علاوه بر رهبری گروه در حین نواختن دوتار خود، در ابتدای شروع رقص، غزل آغازین را که غزلی عارفانه است با نام و یاد خدا و ذکر نام ائمه و امامان با صدایی گرم، شمرده و آهنگین می‌خواند و با استمداد از خداوند منان مراحل اجرای ذکر خنجر را ادامه می‌دهد.

شفای بیماران روحی

با توجه به پیشینه­‌ی اجرای مراسم ذکر خنجر که به حدود سه قرن قبل از ظهور اسلام برمی‌گردد، مضمون اشعار در آن دوران حماسی و در وصف شجاعت‌ها و قهرمانی‌های جنگجویان بوده و پس از ظهور اسلام این اشعار رنگ مذهبی و دینی به خود گرفته و مضمون آن به ذکر و ستایش خداوند و اولیای الهی تبدیل گردید. از آن جا كه آیین نمایشی رقص خنجر گاهی اوقات با هدف شفابخشی به بیماران روحی و روانی انجام می‌شد، پرخوان در ذكر خود فرد بیمار را دعا می‌کرد و از خداوند سلامت او را طلب می‌كرد.

پس از اجرای غزل­‌خوانی توسط پرخوان، حرکت نخست با بالا بردن دو دست در حالت نیایش به سمت آسمان و گفتن آمین شروع شده و با اشاره­‌ی رهبر، گروه هم­سرا از ته گلو «هووه» می­‌گویند که در حقیقت همان «یاهو» گفتن است. آنگاه دست‌ها از بالای قفسه سینه تا کمر پایین آمده و در حرکت بعد تلاش می‌شود نیروی درونی پس از انتقال به دست‌ها به سوی زمین فرستاده شود. فلسفه این حرکت بوجود آمدن انسان از خاک است. افراد حاضر با تکرار آواها و با یک جهش به سمت جلو و چرخیدن به سوی یکدیگر و قرار گرفتن روبه‌روی هم آرنج‌هایشان را به نشانه اتحاد به سوی فرد مقابل می‌گیرند و به تدریج آهنگ و ریتم حرکتِ عقب و جلو رفتن را سریع­تر می‌­کنند. شروع این آیین تا رسیدن به مرحله­‌ی پایانی، شامل هفت حرکت است. هر یک از افراد نیز باید هفت دور بچرخد و بدین ترتیب عدد هفت در این آیین غالب است. در پایان رهبر گروه، لفظ خنجر را بر زبان می‌آورد و گروه در مرکز دایره دست های خود را در بالای سر، که تداعی‌گرِ نمایی از یك آلاچیق و یا گنبد است، به هم می‌رسانند. این حرکت نمادی از وحدت و یکی شدن همه‌ی قبایل و طوایف ترکمن و نشانه­‌ی پیروزی خیر بر شر است، و با اجرای حرکت اتحاد، آیین رقص ذکر خنجر پایان می‌یابد.

◀️ بناهای تاریخی؛ الگویی از فرهنگ

محمدرضا پهلوان ، کارشناس میراث‌فرهنگی

شاید ناخواسته در طول سال شاهد تخریب یک اثر و یا محوطه تاریخی باشیم که دلمان را به درد می‌آورد و نهایت کاری که از دستمان بر می‌آید جز آه و افسوس چیزی نیست. در نظر عوام و به خصوص سودجویان و اکثر دستگاه‌های شهری، میراث‌فرهنگی را مخالف و مقابل توسعه می‌دانند و از این سیستم به‌عنوان یک مانع و مزاحم یاد می‌کنند ولی آیا چنین است.؟

برای پاسخ این سوال باید کمی تامل و کنکاش کنیم به نقش هویت و تاریخ و تعریفی از میراث‌فرهنگی و نقش آن در توسعه جوامع داشته باشیم به زبانی ساده میراث‌فرهنگی به دو بخش تقسیم می‌شود. میراث‌فرهنگی ملموس و مادی یعنی آنچه قابل دیدن و لمس کردن است همانند اماکن تاریخی و گردشگری و اموال موزه‌ها که به آن اموال منقول نیز می‌گویند و بخش دیگر میراث‌فرهنگی ناملموس و معنوی است. یعنی آنچه دیده نمی‌شود ولی وجود دارد و شامل آیین و آداب و رسوم فرهنگ گویش زبان فولکلور پوشاک و به طور کلی آنچه مربوط به مردم‌شناسی فرهنگ عامه است.

ایکوموس شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌های تاریخی که زیر نظر یونسکو فعالیت می‌کند به‌منظور حفظ و احیای این اماکن به صورت یک سازمان یا موسسه‌ای غیرانتفاعی فعالیت می‌کند و روز ۱۸ آوریل مصادف با ۲۹ فروردین را روز جهانی ابنیه تاریخی و محوطه‌ها نام‌گذاری کرده است هر کدام از اماکن تاریخی و موزه‌ها به مثابه ورقی از کتاب تاریخ ملل هستند، هر صفحه‌ای که از بین برود این کتاب نقص پیدا می‌کند و خواننده را با چالش و چندین سوال بی‌پاسخ نگه می‌دارد. میراث‌فرهنگی آلبوم خانوادگی ما است شجره‌نامه است، مگر می‌شود فردی را پیدا کرد که گذشته و هویت خانوادگی خود را چوب حراج بزند؟ اما سوال اساسی‌تر این است که چقدر مردم و متولیان حوزه توسعه شهری با این واژه‌ها آشنا هستند و به چه اندازه به میراث‌فرهنگی ایمان و اعتقاد دارند؟ متاسفانه باید گفت خیلی اندک. اکثر سوداگران که بیشتر از عوام مردم هستند به میراث‌فرهنگی به‌عنوان یک گنج یاد می‌کنند. تا اینجا که به گنج فکر می‌کنند، خوب است چون در حقیقت میراث‌فرهنگی گنج است ولی نه گنجی که قابل فروش باشد. این گنج ملی و متعلق به تمام مردم است، سرمایه همه است. پیوند گذشته با حال و آینده را تنها از طریق همین گنج‌ها می‌شود ساخت و برقرار کرد و براساس آنچه نیاکان ما به یادگار گذاشتند، آینده‌ای بهتر ساخت. میراث‌فرهنگی، پایه و اساس توسعه است. اکثر کشورهایی که به توسعه پایدار رسیدند و سالانه به درآمد کسب می‌کنند براثر توجه به میراث‌فرهنگی بوده است. میراث‌فرهنگی زیر ساخت گردشگری و صنایع‌دستی است، اگر میراثی وجود نداشته باشد، مگر می‌شود گردشگری ایجاد کرد و آن را توسعه داد و گردشگران و توریست‌ها را فراخواند؟

اگر میراث و هویتی وجود نداشته باشد، چطور و چگونه می‌شود به خلق و تولید صنایع‌دستی و هنرهای سنتی رسید؟ البته ممکن است زرق و برق برج و باروی شهری به صورت موقت ذهن گردشگران را درگیر کند، ولی عمر کوتاهی دارد و این ریشه‌ها است که نهایتا سر بر می‌آورند. شایسته است که مبنای توسعه شهری را با توجه و در نظر گرفتن تاریخ و هویت در نظر بگیریم و حتی توجه به عناصر معماری با در نظر داشتن شرایط آب و هوایی روح و روان آدمی را به آرامش می‌رساند، به زعم کارشناسان در طراحی نماها و چشم‌انداز شهری فرهنگ و هویت همانند لباسی است که بر تن می‌کنیم، اگر این لباس ناموزون و ناهماهنگ باشد و بر گرفته از هویت و تاریخ نباشد چه اتفاقی می‌افتد؟

تمام اماکن تاریخی گردشگری تزیینات معماری و نقش و نقوش آثار موزه‌ای برگرفته از تاریخ و فرهنگ هستند و آن‌ها بهترین الگوی فرهنگی محسوب می‌شوند هر چند که بعضی از نمادها و نشانه‌ها جنبه بین‌المللی به خود می‌گیرند که این هم ارزشمند است. نمود فرهنگ به اشکال مختلف در تزئینات معماری روی آثار و در و پنجره‌های چوبی ارسی‌ها طاق و جرزها شیشه‌های رنگی که علاوه بر زیبایی‌شناسی به جای خود مبحثی علمی دارد، هشتی‌های ورودی منازل تاریخی نشیمن‌گاه امنی برای رفع خستگی و تنفسی دوباره طراحی شدند. کوتاه بودن ارتفاع در ورودی خانه‌های تاریخی و قدیمی که واردشوندگان را به تعظیم و احترام وامی‌دارد. در روزگاری نه چندان دور از داخل منازل درختان بر سر خانه و خانه‌داران سایه می‌افکندند و حالا باید سایه سنگین برج‌ها را روی درختان ببینیم و با این روند چه بسا که در آینده‌ای نزدیک این سایه شوم را بر کوه‌ها و دشت‌ها نظاره‌گر باشیم. یک بار هم که شده از خودمان بپرسیم که آیا نمی‌شود با در نظر گرفتن هویت و تاریخ آینده بهتری ترسیم کرد؟

دستگاه میراث‌فرهنگی بیش از قدرت و اختیارات خودش وقت می‌گذارد و به قوانین حفظ و نگهداری براساس آنچه ایکوموس مصوب کرده، عمل می‌کند و بعضا هزینه در نظر گرفته شده برای احیای بناهای تاریخی را صرف مقابله با افراد و دستگاه‌های متخلف می‌کند. برای رهایی از این مصیبت چه باید کرد؟ آگاهی‌رسانی عمومی، به ویژه افکار عمومی شناخت میراث‌فرهنگی و گذشته و نقش آن در توسعه فرهنگی تاریخی و جذب توریست نقش بی‌بدیل هنرمندان و صنعتگران صنایع‌دستی و به طور کل تمام هنرمندان هنرهای تجسمی به ویژه عکاسان در ثبت و ضبط آنچه بوده و یا در حال تخریب است و انتقال آن به آیندگان به کارگیری مدیران متخصص و متعهد در تمام دستگاه‌ها، چرا که میراث‌فرهنگی یک دستگاه فرابخشی است و حتما نبایستی که در همه جا اثر و بنای تاریخی وجود داشته باشد، حفظ زبان گویش فرهنگ آیین و آداب و رسوم بخش مهمی از میراث‌فرهنگی است و به ویژه موزه‌ها که خانواده اصلی و آغوش گرم آن دسته از آثاری است که همانند فرزندی از خانواده فاصله پیدا کردند و بایستی یابندگان یا اهدا‌کنندگان را به خانواده‌اش هدایت کنیم.

هر چند که قوانین و اعتبارات میراث‌فرهنگی برای تشویق و جذب این آثار محدود است و نیاز به بازبینی دارد و ضرورت دارد که ابزار تشویقی را بیشتر کند و انگیزه مالی کافی را برای یابندگان یا اهدا‌کنندگان ایجاد کند.

بر اساس آمار و ارقام ذکر شده در ایران بیش از یک میلیون اثر و بنای تاریخی وجود دارد که قطعا آثار موزه‌ای چندین برابر این عدد است منابع و معادن هر چند که زیاد باشد بالاخره یک روز به پایان می‌رسد، ولی میراث‌فرهنگی هرگز به پایان نخواهد رسید و حتی بر ارزش آن افزوده خواهد شد. آیا روزی خواهد رسید که در اخبار نخوانیم و نبینیم که فلان بنای تاریخی شبانه با خاک یکسان و برچیده شده و حتی قبل سپیده دم تبدیل به فضای دیگری شده است؟ و مارا به یاد شعر استاد شفیع کدکنی نیندازد که می‌گوید: آخرین برگ سفرنامه باران این است که زمین چرکین است.

◀️ نگاهی اجمالی به آئین های رمضان در ایران - ۱۳ - خوزستان

خوزستان به دلیل تنوع قومی، آداب و رسوم زیادی دارد که درماه‌های مختلف سال برگزار می‌شود. تنوع این آیین‌ها در ماه رمضان نمود بیشتری دارد.

مردم استان خوزستان در نیمه دوم ماه شعبان، کم کم خود را برای ماه رمضان آماده می‌کنند و با انجام مناسک مخصوصی به استقبال ضیافت الهی می‌روند. خوزستانی‌ها در این ماه سعی می‌کنند اگر با کسی کدورتی دارند، کینه را کنار بگذارند و از همدیگر حلالیت طلب کنند.

افطاری و صله رحم

خوزستانی‌ها، معمولا بعد از اقامه نماز مغرب در مساجد، سفره افطاری پهن و با شیر گرم، خرما و چای از نمازگزاران پذیرایی می‌کنند. همچنین رسم دیگری بین خوزستانی‌ها رواج دارد که جالب است. آنها بر این عقیده‌اند که همیشه هنگام افطاری مهمان هم داشته باشند. به همین دلیل صله رحم و دید و بازدید در این ماه در استان خوزستان به اوج خود می‌رسد.

برای مهمانی افطاری، اهل خانه انواع خوراکی و خوردنی‌ مانند رنگینک، حلوا، مسقطی به علاوه فرنی، ‌حلیم و آش و قلقل سفره افطار را تهیه، بعد همراه آب‌داغ با نبات، چای و شیر از مهمانان پذیرایی می‌کنند. خوزستانی‌ها غذاهای مخصوصی در رمضان مانند «سمبوسه»، «هریس»، «تشریبه»، «قلقل» و «ماقوده» تهیه می‌کنند. قهوه هم از نوشیدنی‌های رایج در خوزستان است که این شب‌ها طرفداران زیادی دارد.

مراسم ۳۰ روزه روضه‌خوانی

برگزاری مراسم ۳۰ روزه روضه‌خوانی در خانه‌ها و اغلب حسینیه‌ها بیشتر بین مردم عرب خوزستان رایج است. خوزستانی‌ها مراسم شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و همچنین شب قدر را با عزاداری و خواندن قرآن و ادعیه برگزار می‌کنند.

گرگیعان، گرامیداشت نیمه ماه رمضان

«گرگیعان» یکی دیگر از آیین‌های قدیمی و ویژه ماه رمضان است که هنوز در مناطق مختلف اهواز و شهرهای کارون، شوش، هویزه، امیدیه، شادگان، حمیدیه، سوسنگرد و آبادان برپا می‌شود. گرگیعان یا قرقیعان هر ساله شب ۱۵ ماه مبارک رمضان و مصادف با ولادت امام حسن مجتبی (ع) به شکلی خاص و شاد بین عرب‌های این استان برگزار می‌شود. برخی معتقدند وجه تسمیه آن از «قرع الباب» به معنای در زدن گرفته شده است. به این دلیل ‌که کودکان در خانه‌ها را برای گرفتن شیرینی و عیدی می‌کوبند. برخی دیگر در این‌باره می‌گویند که از کلمه «قرّة العین» (نور چشم) مشتق شده است. مراسم گرگیعان مصادف با تولد امام حسن مجتبی (ع) است و دلیل اجرای آن را مربوط به خوشحالی پیامبر اکرم (ص) برای تولد اولین نوه‌اش می‌دانند. نام اصلی این آیین «قرقیعان» است ولی با توجه به این که عرب‌های خوزستان حرف «قاف» را در بیشتر کلمات «گاف» ادا می‌کنند به آن «گرگیعان» می‌گویند.

این مراسم به این شکل است که کودکان در هر منطقه پس از افطار با همراه داشتن کیسه‌ برای جمع‌آوری شیرینی، آجیل، کیک و انواع خوراکی با پوشیدن لباس‌های محلی و با شور و شعف به کوچه پس‌کوچه‌های شهر یا روستای محل سکونت خود می‌روند و از صاحب خانه شیرینی و تنقلات می‌خواهند. آنها سراغ تک‌ تک خانه‌ها می‌روند، در می‌زنند و با خواندن اشعاری اهالی آن خانه را مورد خطاب قرار می‌دهند و عیدی، شیرینی و انواع خوراکی جمع‌ می‌کنند. اهالی محل و بزرگ‌ترها هم با روی خوش از کودکان استقبال می‌کنند و شیرینی و آجیل و خوراکی‌ها را میان آنها تقسیم می‌کنند.

بازی‌های محیبس

بازی «محیبس» هم در شب‌های ماه رمضان بین مردان خوزستانی رواج و طرفداران زیادی دارد. محیبس به معنی «انگشتر» است که این بازی مثل بازی گل یا پوچ است که با تفاوت‌هایی برگزار می‌شود. این بازی بین گروه‌هایی با تعداد شرکت‌کنندگان بالا انجام می‌شود. بازندگان در پایان بازی باید به همه شرکت‌کنندگان شیرینی بدهند.

ام الحلس یا روز پاکیزگی

یکی دو روز قبل از عید فطر در میان عرب‌های خوزستان، «ام الحلس» یا «ام الوسخ» (به معنی روز پاکیزگی و پیرایش) نامیده می‌شود. آنها این ۲ روز را به خانه‌تکانی و تمیز کردن خانه اختصاص می‌دهند، خانواده‌ها همچنین وسایل نو و جدید را جایگزین وسایل قدیمی خانه‌های خود می‌کنند.

عید فطر

عید فطر، عید اصلی عرب‌های خوزستان است. به همین دلیل آنها این روز را بسیار گرامی می‌دارند. خرید آجیل، پوشیدن لباس نو و دید و بازدید از کارهایی است که در این مناسبت انجام می‌شود. در روز عید، اهالی یک محله بعد از خواندن نماز عید فطر برای تبریک عید به منزل بزرگ فامیل یا ریش سفید روستا یا منطقه می‌روند. آنها همچنین در روز عید به خانه آشنایانی می‌روند که در سال گذشته عزیزی را از دست داده‌اند.

جوان‌ها روز عید فطر لباس محلی دشداشه (لباس مردانه عرب ها) می‌پوشند. دختران نیز دست‌های خود را حنا می‌بندند و چادر عربی بر سر می‌کنند. خانواده‌ها برای ایام عید سفره عید تدارک می‌بینند و در این سفره که تا چند روز در خانه گسترده می‌ماند میوه، آجیل، شیرینی، بیسکویت و بخور می‌گذارند.

بخور پایه ثابت حال و هوای عید فطر در خانه‌های عرب‌های خوزستان است. آنها با مجمرهای کوچک حاوی بخور خوشبو، فضای خانه ها را عطرآگین می‌کنند. در برخی مناطق صاحب خانه از مهمانانی که برای بازدید می‌آیند با «مرش» (گلابدان های کوچک و مخصوص) پذیرایی می‌کند و مقداری گلاب به کف دستان آنها می‌ریزد یا گاه چند قطره بر سر مهمان می‌پاشد، سپس با شربت، قهوه و آجیل از آنها پذیرایی می‌کند.

Traditional arts of Iran - 6 - Qalamkari of Semnan

All handicrafts’ products dyed and designed by brush, frame and stencil are classified into the category of the traditional printing like Qalamkari and batik. Although Qalamkari printing reminds us of Isfahan city, it is also one of the handicrafts of Semnan province. This method of dying with wooden frames are carried out on the cotton or linen or simple fabrics like calico fabric. The first and foremost phase of Qalamkari printing is probably making the wooden frames

In this phase, the artisan outlines the pattern with pencil on the parchment or wax paper and then they separate the color spaces in a way that each part of the pattern is distinct from the rest of the pattern based on its color. The motif of each color is transferred to a thin layer of pears or hawthorn while its surronding is carved by a knife or chisel in order for motives to be bossed. There are four frames made for each motif, each transferring one single color to the piece of fabric in a way that they altogether complete the dying. The colors and their order of applying them on the fabric is in this way: the first is black, then red, blue and yellow. Sometimes, they use green and brown as secondary colors. In addition to dying materials, some other materials like castor oil or tragacanth are used for adjusting the density of color to be not only easily absorbed by the fabric, but also prevent motives from running while drying. After choosing and preparing the desired fabric in a proper size, margin embroidery and twisting fringe, the fabric is ready to dye

If the artist wants to whiten the fabric in order to facilitate the color absorption, they put it into the flowing water for a couple of days. In this way, the starch is eliminated and the absorbency increased. In order to fade the fabric, it is enough to put it exposed to the strong sunlight, splash water and dry it repeatedly. Different Qalamkari products in Semnan province are tablecloth, bindle, prayer rug and so on. Semnan and Damghan used to be among the main centers of Qalamkari, however, it became extinct after the launch of the first spinning factory in the province. Fortunately, today this craft, which is called Chitgari in the province, is being revived, taught and produced, by Damghani artists

◀️تشریح اهداف، وظایف و اختیارات وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی

لایحه اهداف، وظایف و اختیارات وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی به پیشنهاد وزارت میراث فرهنگی در جلسه ۹ بهمن ۱۴۰۱ هیات وزیران به تصویب رسیده که جزئیات آن در حال حاضر منتشر شده است.

در ماده ۳ این لایحه پیشنهادی که رئیس جمهور به رئیس قوه قضائیه اعلام کرد، اهداف وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی به این شرح ذیل توضیح داده شده است:

اهداف

۱. تحکیم هویت فرهنگی، وفاق ملی، عبرت آموزی و بهره گیری از تجارب زیست سرزمینی و پاسداری از تنوعات فرهنگی از طریق میراث فرهنگی و تاریخی و میراث طبیعی

۲. حفظ و احیای میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، صنایع دستی، هنرهای سنتی و صیانت از میراث طبیعی، توسعه پایدار و جامعه محور گردشگری مبتنی بر ارزش‌های ایرانی اسلامی و ظرفیت‌های متنوع کشور از جمله میراث فرهنگی تاریخی و طبیعی و صنایع دستی و هنرهای سنتی

۴. تقویت و توسعه سرمایه گذاری، بهبود فضای کسب و کار، افزایش اشتغال پایدار و بهره مند کردن کشور از منافع اقتصادی در حوزه‌های موضوع این قانون.

۵. توسعه کمی و ارتقای کیفی محصولات صنایع دستی و اهتمام بر ترویج فرهنگ استفاده و صادرات آن.

ماده ۴. وزارت در اجرای سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌های میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی و در راستای تحقق مفاد ماده ۳ این قانون، دارای وظایف و اختیارات زیر است:

۱. تدوین راهبرها و برنامه ریزی برای تحقق اهداف میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی در سطوح بین المللی، ملی، منطقه‌ای و استانی بر اساس اسناد بالادستی.

۲. خط مشی گذاری و برنامه ریزی جهت استفاده از فناوری‌های نوین و فراهم کردن بستر توسعه فعالیت‌ها و کسب و کارهای دانش بنیان و نوپا در حوزه‌های میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری.

۳. سازماندهی و برنامه ریزی نظام جامع آمار تخصصی میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به منظور بهره برداری در حوزه‌های مربوط.

۴. تعیین مصادیق و ضوابط تخصصی میراث فرهنگی، تأسیسات و خدمات گردشگری و صنایع دستی براساس قوانین و مقررات.

۵. تسهیل برخورداری همگانی و عادلانه از سفر و ارتقا کیفیت تجربه گردشگری و نشاط اجتماعی در داخل کشور.

۶. گسترش تعاملات فرهنگی، گردشگری با ملل و اقوام گوناگون به ویژه کشورهای حوزه فرهنگی و تمدنی ایران و مسلمانان جهان با همکاری سایر دستگاه‌ها در حوزه‌های موضوع این قانون با رعایت اصل هفتاد و هفتم قانون اساسی.

۷. صدور مجوز ایجاد، بهره برداری، تمدید، لغو و نظارت بر تأسیسات و فعالیت‌های گردشگری صنایع دستی اعم از فیزیکی، الکترونیکی، کسب و کارهای مجازی و سایر روش‌های بازاریابی و فروش با رعایت کاربری‌های مصوب و ضوابط مربوط.

تبصره ۱- وزارت مکلف است آئین نامه نحوه صدور مجوز تأسیس و فعالیت تشکلهای حرفه‌ای مربوط را ظرف شش ماه از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون تهیه و جهت تصویب به هیئت وزیران ارائه نماید. اجازه واگذاری وظایف اجرایی (غیر حاکمیتی به این تشکل‌ها در چهارچوب قوانین و مقررات مربوط می‌باشد.

تبصره ۲- مصادیق تأسیسات و فعالیت‌های گردشگری و صنایع دستی موضوع این بند، تابع آئین نامه‌ای است که توسط وزارت ظرف سه ماه از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون، تهیه و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

۸- تدوین ضوابط و استانداردهای آموزش حرفه‌ای حوزه‌های میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی

۹- نظارت تخصصی بر سازمانهای مردم نهاد حوزه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی.

۱۰- تشخیص مصادیق نفایس ملی و منحصر به فرد موضوع اصل هشتاد و سوم (۸۳) قانون اساسی

تبصره- ضوابط نحوه تشخیص مصادیق نفایس ملی و منحصر به فرد موضوع این بند به تصویب شورای عالی میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی می‌رسد.

۱۱ - اجازه بهره برداری از املاک و بناهای تاریخی غیر نفیس و غیر منحصر به فرد در اختیار وزارت برای مدت معین در قالب انعقاد قرارداد با اشخاص حقیقی و حقوقی غیر دولتی در چهارچوب قوانین و مقررات.

۱۲- همکاری در رتبه بندی مشاوران پیمانکاران و کارشناسان حقیقی و اشخاص حقوقی در حوزه‌های ذیربط با سازمان برنامه و بودجه کشور

۱۳- معرفی و حمایت از جاذبه‌های میراث فرهنگی و بازاریابی و معرفی جاذبه‌های گردشگری و صنایع دستی در سطح ملی و بین المللی

۱۴- صدور مجوز برگزاری رویدادها جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با رعایت قوانین و مقررات مربوط و تدوین و ابلاغ ضوابط آن

۱۵- ارائه خدمات مشاوره‌ای پژوهشی فنی و آموزشی در داخل و خارج از کشور، فروش تولیدات فرهنگی در حوزه‌های ذی ربط مجاز با رعایت اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی و دریافت ورودیه بناها، محوطه‌ها، موزه‌ها و نمایشگاه‌ها

۱۶- حمایت از تأمین تولید و توزیع و انتشار انواع محتوای مکتوب رقومی (دیجیتال) مجموعه (سریال)، فیلم، عکس و صوت با موضوع میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی با همکاری سایر بخشهای دولتی و غیردولتی در حوزه داخلی و بین المللی.

۱۷- تدوین ضوابط دریافت مشوق‌ها تسهیلات و جوایز در حوزه‌های ذیربط با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت و ارائه آن به مراجع ذی صلاح قانونی

تبصره- درآمدهای حاصل از جذب گردشگر ورودی مشمول مزایای تعیین شده برای درآمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی است.

۱۸ عضویت یا نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمانها مجامع و کنوانسیون‌های بین المللی ذیربط با رعایت قوانین مربوط

۱۹- جلب حمایت و هدایت سرمایه گذاران داخلی و خارجی به منظور توسعه و تقویت حوزه‌های میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی

۲۰- جلب مشارکت‌های غیر دولتی و دریافت هدایا کمک‌های اعتباری از مؤسسات و سازمانهای ملی و بین المللی اشخاص حقیقی و حقوقی داخلی و خارجی در چهارچوب قوانین و مقررات

تبصره- صددرصد (۱۰۰) درآمد حاصل از منابع این بند به وزارت پرداخت می‌شود.

۲۱- طرح دعاوی حقوقی و کیفری علیه متخلفین از قوانین مربوط حسب مورد به عنوان مدعی یا شاکی در داخل و خارج از کشور ۲۲ اقدامات حقوقی و قانونی جهت شناسایی و استرداد اموال و آثار فرهنگی - تاریخی ایران در سطح ملی و بین المللی از طریق مراجع ذی ربط

۲۳ - شناسایی و در اختیار گرفتن اموالی که دارای ارزشهای فرهنگی - تاریخی بوده و جزو میراث فرهنگی محسوب می‌گردد که توسط دستگاه‌های مسئول مطابق قوانین و مقررات ضبط شده است. تبصره دادگاه‌ها گمرکات نیروهای نظامی امنیتی و انتظامی و دستگاه‌های نظیر آنها که به نحوی نسبت به ضبط اموال اقدام می‌نمایند موظف به در اختیار قرار دادن اموالی که دارای ارزش فرهنگی و تاریخی و جزو میراث فرهنگی است به وزارت هستند.

۲۴ - شناسایی، حمایت مستندسازی پژوهش کاوش‌های باستان شناسی، حفاظت، مرمت، احیا و معرفی میراث فرهنگی و طبیعی کشور و مشترک در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی

۲۵- انجام اقدامات پیشگیرانه به منظور جلوگیری از سرقت تعرض و تجاوز به میراث فرهنگی و میراث طبیعی و فعالیت‌هایی نظیر تخریب بناهای تاریخی حفاری غیر مجاز جابه جایی داخل و خارج از کشور، قاچاق خرید و فروش غیر مجاز اشیای عتیقه و محموله‌های تاریخی

۲۶- ایجاد هماهنگی لازم با دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط برای تأمین امنیت گردشگران (داخلی و خارجی همکاری در پیشگیری از وقوع جرایم علیه گردشگران داخلی و خارجی

۲۷- صدور انحصاری مجوز مطالعات میدانی و کاوش‌های باستان شناسی

۲۸- حمایت و همکاری در انجام پژوهش‌های مربوط به میراث فرهنگی - تاریخی و تمدنی و ارائه طرح‌های توسعه‌ای و نوآورانه گردشگری، مطالعه پژوهش و احیای صنایع دستی و هنرهای سنتی فراموش، شده بررسی‌های مردم نگاری پژوهش‌های مردم شناسی انسان شناسی زیستی مطالعه و شناخت فرهنگ بومی و همچنین مطالعات زبان و گویشهای مناطق مختلف کشور و تهیه و تنظیم اجرای برنامه‌های پژوهشی پیرامون آثار باقیمانده گذشتگان

۲۹- معرفی فرهنگ، جاذبه‌ها و ظرفیت‌های کشور و اعتلای تصویر ذهنی در حوزه‌های ذی ربط در سطح ملی و بین المللی.

۳۰- ثبت میراث فرهنگی و میراث طبیعی اعم از ملموس منقول و غیرمنقول) و ناملموس که از نظر فرهنگی تاریخی یا شئون، ملی واجد ارزش و اهمیت می‌باشند؛ صرف نظر از تاریخ ایجاد یا پیدایش آن در فهرست آثار جهانی ملی و فهرست‌های ذیربط.

تبصره ۱- احکام ثبت ملی آثار تاریخی - فرهنگی و طبیعی در روزنامه رسمی جهت اطلاع عموم آگهی می‌شود.

تبصره ۲- مجموعه‌های شاخص ثبت شده میراث فرهنگی ملی و جهانی می‌تواند در قالب پایگاه‌های میراث فرهنگی و گردشگری با رعایت قوانین مربوط اداره شوند.

تبصره ۳- میراث طبیعی و آثار ثبت شده در فهرست‌های ذی ربط مشمول مقررات فصل (نهم) کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) می‌باشند.

تبصره ۴- فرآیند و ضوابط ثبت و تشخیص موارد مذکور در این بند ظرف شش ماه از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون به تصویب شورای عالی میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی می‌رسد.

۳۱- تهیه و تدوین، تصویب و ابلاغ دستورالعمل‌های مورد نیاز برای نحوه بهره برداری، نگهداری حفاظت کاوش‌های میدانی مرمت و نظارت بر آثار ثبت شده‌ای که در اختیار بخش خصوصی دستگاه‌های اجرایی نهادهای عمومی و انقلابی نیروهای مسلح، انتظامی امنیتی و دستگاه‌هایی که شمول قانون بر آنها مستلزم تصریح یا ذکر نام است.

۳۲- ثبت بناهای تاریخی و تعیین و ابلاغ محدوده‌های عرصه و حریم آنها و تعیین و ابلاغ محدوده‌های عرصه و حریم آثار تاریخی و فرهنگی طبیعی ثبت شده و ابلاغ ضوابط عمومی و اختصاصی حفاظت و صیانت از ارزشها کالبد و منظر فرهنگی این محدوده‌ها و در صورت لزوم تدوین ضوابط خاص معماری و شهرسازی در محدوده‌های مربوط با همکاری سایر مراجع ذیربط.

تبصره ۱ -در مورد عرصه و حریم آثار طبیعی ثبت شده ضوابط با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست یا سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور حسب مورد تهیه می‌شود.

تبصره ۲- همه مراجع قانونی صدور مجوز واگذاری، ساخت بهره برداری و صدور پروانه‌ها مکلفند قبل از صدور هرگونه مجوز در محدوده‌های اعلام شده مراتب بلامانع بودن صدور مجوز را از وزارت استعلام نمایند.

۳۳- تعیین محدوده بافتهای تاریخی فرهنگی شهری و روستایی و ابلاغ ضوابط حفاظتی در حفظ هویت اصالت، پیوستگی و ارزشهای آنها.

۳۴- اظهار نظر در خصوص کلیه طرح‌های آمایش هادی عمرانی جامع و تفصیلی در رابطه با مناطق تاریخی فرهنگی.

تبصره- رعایت ضوابط ابلاغی وزارت در خصوص محوطه‌ها و بافت‌ها و اماکن تاریخی- فرهنگی ارزشمند در کلیه طرح‌های فوق الذکر الزامی است.

۳۵ -بررسی و تأیید پیوستهای تخصصی در حوزه‌های میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی برای کلیه طرح‌های توسعه‌ای بزرگ و مهم در حوزه‌های زیربنایی تولیدی و خدماتی دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری.

۳۶- تهیه و ابلاغ استانداردها و آئین نامه‌های متناظر با مقررات ملی ساختمان برای محدوده‌ها بافت‌ها، اماکن و بناهای تاریخی - فرهنگی ثبت شده در فهرست آثار ملی با همکاری دستگاه‌های اجرایی ذیربط.

۳۷- آموزش عمومی معرفی و شناساندن ارزشهای میراث فرهنگی، طبیعی، گردشگری صنایع دستی و هنرهای سنتی در سطوح محلی، ملی و بین المللی با همکاری دستگاه‌های اجرایی ذیربط.

۳۸- ایجاد توسعه و اداره موزه‌ها در سطح کشور.

تبصره - ضوابط صدور پروانه تأسیس بهره برداری سطح بندی موزه‌های کشور و ارزیابی اموال منقول فرهنگی و تاریخی توسط وزارت تهیه و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

۳۹- نظارت علمی فنی و حمایتهای کارشناسی از ایجاد و توسعه موزه‌ها و اعمال حفاظت‌های پیشگیرانه مخازن، امن کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های تخصصی اموال -فرهنگی تاریخی تحت پوشش و در اختیار بخش خصوصی دستگاه‌های اجرایی و دستگاه‌هایی که شمول قانون نسبت به آنها مستلزم تصریح یا ذکر نام است.

۴۰- تشخیص و تعیین اموال -فرهنگی تاریخی و هنری واجد ارزش تاریخی منقول مجاز برای تجارت و صدور پروانه خرید و فروش و نظارت بر برگزاری حراج‌ها و نقل و انتقال این اموال در چهارچوب قوانین و مقررات مربوط

تبصره- حکم موضوع این بند مربوط به داخل کشور بوده و خروج اموال مجاز مورد اشاره تابع قوانین مربوط می‌باشد.

۴۱- صدور مجوز ورود و خروج موقت اشیای واجد ارزش -فرهنگی- تاریخی در چهارچوب قوانین و مقررات مرتبط.

تبصره - خروج موقت اشیای فرهنگی تاریخی و هنری واجد ارزش تاریخی و جزو نفایس ملی و منحصر به فرد از مرزهای بین المللی کشور پس از تأیید وزارت منوط به اخذ مجوز از هیئت وزیران می‌باشد.

۴۲- حفاظت و صیانت از آثار فرهنگی- تاریخی و حریم آنها.

۴۳- نیروهای یگان حفاظت وزارت در حدود وظایف قانونی خویش و با شرایط مذکور در قانون آئین دادرسی کیفری ضابط خاص قضائی محسوب می‌گردند.

۴۴- تملک و خرید اموال منقول و غیر منقول واجد ارزش فرهنگی تاریخی در موارد ضروری به تشخیص وزارت با رعایت قوانین مربوط.

۴۵- اعطای گواهی مصونیت از توقیف و ضبط آثار -فرهنگی تاریخی وارده به کشور برای برگزاری نمایشگاه‌های موزه‌ای و اهداف پژوهشی.

۴۶- حفاظت و صیانت از عرصه و حریم آثار ملی بناها و محوطه‌ها و فهرست‌های ذی ربط و در صورت لزوم تملک اراضی واقع در این محدوده‌ها با رعایت قوانین و مقررات مربوط تبصره- آئین نامه اجرایی نحوه اعطای اراضی معوض به مالکان اراضی واقع در عرصه و حریم آثار ملی در چهارچوب قوانین مربوط به پیشنهاد وزارت به تصویب هیئت وزیران برسد.

۴۷- صدور مجوز تدوین و ابلاغ ضوابط تخصصی ایجاد بهره برداری ،نظارت ارزیابی کیفیت و درجه بندی تأسیسات خدمات و فعالیت‌های گردشگری.

۴۸- پیشنهاد تأسیس مناطق نمونه گردشگری به هیئت وزیران جهت تصویب و صدور مجوز فعالیت این مناطق و مجتمع‌های گردشگری رفاهی بین راهی تبصره- مقررات نحوه تأسیس و اداره مناطق نمونه گردشگری توسط وزارت تعیین و آئین نامه آن به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

۴۹- مدیریت هماهنگی خدمات سفر به منظور جلب . و هماهنگی بین بخشهای دولتی نهادهای عمومی و حاکمیتی و خصوصی صنعت گردشگری کشور.

۵۰- حمایت و همکاری با بخش غیر دولتی و دستگاه‌های اجرایی ذی ربط در ایجاد و تأمین زیر ساختهای گردشگری

۵۱ - همکاری با دستگاه‌های اجرایی ذیربط در زمینه تدوین برنامه‌ها و محتوای آموزشی مؤسسات آموزشی خصوصی به منظور تربیت نیروی انسانی ماهر مورد نیاز در حوزه‌های میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی

۵۲- تعیین صلاحیت حرفهای استادکاران و ارزشیابی هنری هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی و صدور گواهینامه و تأییدیه های لازم

۵۳- ثبت و صدور گواهی اصالت برای آثار فاخر صنایع دستی و هنرهای سنتی در چهارچوب قوانین و مقررات مرتبط.

۵۴- ثبت ملی هنری شهرها و روستاهای صنایع دستی و هنرهای سنتی و اقدام برای ثبت جهانی آنها.

۵۵- هماهنگی و برنامه ریزی در مورد مالکیت‌های معنوی و فکری صنایع دستی (آثار و هنرمندان) در داخل و خارج از کشور.

۵۶- بسترسازی و حمایت از تجاری سازی و کاربردی سازی آثار صنایع دستی

۵۷- احیای هنرهای سنتی و حمایت از تولید، ترویج و عرضه محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی با حفظ اصالت ایرانی، اسلامی و کمک به راه اندازی بازارچه‌های صنایع دستی.

ماده ۵. به منظور تسهیل تصمیم گیری در موضوعات میان بخشی و تحقق اهداف و وظایف وزارت مندرج در این قانون، شورای عالی میراث فرهنگی باید تشکیل شود که وظایف و اختیارات آن به این شرح است:

وظایف و اختیارات

۱. تصویب سیاست‌ها، خط مشی‌ها و برنامه‌های کلان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری متناسب با سند آمایش سرزمینی کشور.

۲. تصویب سیاست‌ها خط مشی‌ها و برنامه‌های کلان وزارت منطبق با برنامه‌های توسعه کشور.

۳. نظارت بر اجرای مصوبات و سیاست‌های ابلاغ شده به دستگاه‌های اجرایی در حوزه‌های ذی ربط.

ترکیب اعضا

ترکیب اعضای شورای عالی میراث فرهنگی نیز عبارتند از رئیس جمهور و در غیاب وی معاون اول رئیس جمهور، وزرای امور خارجه، میراث، راه، کشور، فرهنگی، اقتصادی و دارایی، جهاد کشاورزی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، دادستان کل کشور، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، یکی از نمایندگان عضو کمیسیون فرهنگی مجلس (عضو ناظر بدون حق رأی)، سه نفر خبره به تفکیک سه حوزه به پیشنهاد وزیر میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی. یک نفر نماینده بخش غیر دولتی از نهادهای صنفی یا تشکل‌های مردم نهاد به پیشنهاد وزیر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری.

تبصره ۱- وزیر میراث فرهنگی می‌تواند حسب موضوع برای تبادل نظر و بدون حق رأی از نماینده دستگاه‌های اجرایی یا بخش غیر دولتی که در شورا عضو نیستند دعوت کند.

تبصره ۲- جلسات شورا با حضور دو سوم اعضا رسمیت داشته و تصمیمات آن با اکثریت آرا تصویب و پس از ابلاغ رئیس جمهور یا معاون اول او برای همه دستگاه‌های ذی ربط لازم الاجراست.

تبصره ۳- دبیرخانه شورای عالی در وزارت مستقر خواهد بود و مسئولیت پیگیری و تشکیل جلسات را بر عهده خواهد داشت. دستورالعمل نحوه تشکیل و اداره جلسات توسط وزارت تهیه و به تصویب شورای عالی یادشده می‌رسد.

ماده ۶ - دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری ماده ۲۹ قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مصوب ۱۳۹۵ و بخش‌های غیر دولتی و خصوصی که به نوعی مبادرت به انجام فعالیت‌های مربوط به حوزه‌های میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری می‌کنند، موظفند فعالیت‌های خود را در چهارچوب سیاست‌های اجرایی وزارت با رعایت قوانین و مقررات مربوط انجام دهند.

ماده ۷ - وزارت مکلف است با همکاری سازمان اداری و استخدامی ظرفی یک سال از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون، سند برنامه ریزی نیروی انسانی وزارت را با رویکرد متناسب سازی سطح کمی و کیفی نیروی انسانی تدوین و اجرا کند.

ماده ۸- وزارت مکلف است در مدت یک سال از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون و در چهارچوب این قانون و قانون مدیریت خدمات کشوری ساختار سازمانی و تشکیلات تفصیلی وزارت را تهیه کند و به تأیید سازمان اداری و استخدامی کشور برساند.

ماده ۹- احکام مندرج در این قانون، نافی اختیارات و صلاحیت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (سازمان حج و زیارت) در زمینه امور حج و زیارت نبوده و سازمان مزبور هم می‌تواند در زمینه سفرهای زیارتی خروجی به مقصد کشورهای مرتبط اقدام کند.

ماده ۱۰- همه قوانین و مقررات مغایر با این قانون از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون لغو می‌شود.

◀️ از «باغشهر» قزوین چه مانده است؟

مجموعه باغ سنتی قزوین که محل کشت پسته و بادام و انواع محصولات کشاورزان سنتی و باغداران است، از شرق تا جنوب و غرب شهر را در آغوش گرفته است. این سرمایه محیط زیستی که از هزاران سال پیش دیار مینودری را از شر سیل و حوادث محیط زیستی نجات داده، حالا بیش از ۱۰ سال است که اندک اندک به سمت نابودی می‌رود.

۹ محرم ۴۳۸ هجری به باغشهر قزوین رسیدیم، این شهر باغات بسیار داشت، بی‌دیوار و خار. هیچ مانعی از دخول در باغات نبود و قزوین را شهری نیکو دیدیم. این‌ها توصیفات ناصرخسرو قبادیانی از قزوین است.

بنا بر استاد تاریخی باغستان سنتی قزوین تا پیش از دوره پهلوی، مایه فخر و مباهات ایران بوده است. آن‌طور که در سفرنامه ناصرالدین شاه قاجار آمده است، زمانی که وی به لندن سفر کرده بود تا عامل توسعه شهرها را ببیند؛ پارک بزرگی به وی نشان می‌دهند و او با فخر سر بلند می‌کند و از باغشهر قزوین می‌گوید. شهری در میان باغ!

از مجموعه باغ‌های سنتی قزوین با بیش از ۴ هزار هکتار و ۱۴ هزار قطعه باغ که تا همین حدود نیم قرن پیش حلقه سبزی دور این شهر بودند، تنها ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار باقی مانده است. این میراث ملی هزار ساله، یک دهه است که به واسطه ساخت‌وسازها و به بهانه توسعه شهری در کنار خشکسالی و کم‌آبی با نابودی دست و پنجه نرم می‌کند.

مجموعه باغ سنتی قزوین که محل کشت پسته و بادام و انواع محصولات کشاورزان سنتی و باغداران است، از شرق تا جنوب و غرب شهر را در آغوش گرفته است. این سرمایه محیط زیستی که از هزاران سال پیش دیار مینودری را از شر سیل و حوادث محیط زیستی نجات داده، حالا بیش از ۱۰ سال است که اندک اندک به سمت نابودی می‌رود.

این باغستان سنتی به دلیل ویژگی‌ها خاص اقتصادی، فرهنگی و محیط زیستی در سال ۱۳۹۳ به ثبت ملی رسیده و همین موضوع ایجاب می‌کند که توسعه شهری نگاه مهربانانه‌تری به آن داشته باشد.

با آنکه بی‌مهری‌های شهر و به تبع شهروندان و مسئولان به باغستان سنتی قزوین زیاد است، با این حال باغستان همچون سپری مدافع شهر است و اهمیت بسزایی در تنظیم آب و هوای این شهر و تثبیت خاک آن دارد. حجم انبوه درختان این منطقه نقش کلیدی در کاهش دمای هوا و کنترل آلاینده‌های شهرک‌های صنعتی اطراف قزوین ایفا می‌کند.

به طور کلی اگر بخواهیم از هر دید و زاویه‌ای به باغستان نگاه کنیم، خواهیم دید که حتی شیوه خاص تأمین آب و آبیاری مبنی بر آبیاری غرقابی باغستان با استفاده از سیلاب‌های فصلی، ضمن تولید محصولات باغی متنوع، پایه مهمی در تغذیه آبخوان به حساب می‌آید. به طور مثال شکل خاص این باغستان در سیل سال ۱۳۹۸ در حکم دیوار دفاعی شهر قزوین ظاهر شد و حجم زیاد آب سیلاب آن سال را درون خود جذب کرد و شهر را از خطر سیل رهایی بخشید. بنا بر محاسبات و گفته‌های فعالان محیط زیستی، ارزش اقتصادی آبی که از باغستان به آبخوان جاری می‌شود، سالانه ۱۱۰ میلیارد تومان است و همین موضوع به تنهایی اقتصادی بودن باغستان را شهادت می‌دهد.

یک باغ و هزاران فایده

مطهره حاجی‌قاسمی، از فعالان محیط زیستی قزوین است که در گفت‌وگو با ایسنا، به ویژگی‌ها و ظرفیت‌های بی‌بدیل باغستان سنتی قزوین اشاره می‌کند و می‌گوید: باغستان سنتی این دیار مینودری، ریه شهر قزوین است و بی‌شک اگر قزوین از چنین موهبتی برخوردار نبود؛ غرق در بسیاری مشکلات و مسائل زیست‌محیطی از جمله آلودگی هوا می‌شد.

وی ادامه می‌دهد: کم آب‌بر بودن باغستان سنتی قزوین که دست کاشت است، از دیگر مزایای این دارایی نفیس و میراثی قزوین است به‌طوری‌که از دیرباز تاکنون این کهنه باغستان تنها ۲ بار در سال آبیاری می‌شود.

حاجی‌قاسمی بیان می‌کند: در کمال ناباوری، میوه و محصولات باغستان از کیفیت بالایی برخوردار است و اصلاً نسبت به سایر محصولات مشابه این استان قابل قیاس نیست. به گفته بسیاری از فعالان حوزه کشاورزی تمام سطوح خاک باغستان از بهترین خاک‌های دشت قزوین است که محصول قرن‌ها نگهداری و آبیاری با سیلاب‌های کنترل شده فصلی است.

این فعال محیط زیستی اظهار می‌کند: به استناد از گزارشی که سال‌ها پیش در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری صورت گرفت؛ محققین با اعداد و ارقام به این نتیجه رسیدند که درآمد هر هکتار باغ فعال باغستان بسیار بالا است و اگر حقابه آن تأمین شود؛ باغستان کاملاً سودآور است چراکه میزان سوددهی باغات در درجه اول به میزان آب آن بستگی دارد.

ژن خوب باغستان

حاجی قاسمی بابیان اینکه، درختان باغستان به دلیل بهره‌مندی از ژن خوب، نمونه بارز کشاورزی پایدار هستند؛ می‌گوید: خاک باغستان بسیار حاصلخیز است و بر اساس بهره‌برداری متعادل از طبیعت، این خاک نیاز به مصرف کودهای شیمیایی ندارد.

وی ادامه می‌دهد: توسعه شهری، تغییر استانداردهای اقتصادی، مسائل امنیتی و تقسیم برخی اراضی بین ورثه باغداران از مهم‌ترین سرفصل‌ها برای تخریب این مجموعه نفیس بوده است. هرچند که باغستان سنتی قزوین، مورد بی‌مهری برخی مسئولان قزوینی قرارگرفته اما تشکل‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد بسیاری در بحث حفظ آن در تلاش هستند.

به گزارش ایسنا، طرح سنددار شدن برخی از اراضی باغستان موضوعی است که مسئولان استانی به انگیزه حفظ این میراث گران‌بها مطرح کرده‌اند. موضوعی که به گفته باغداران جزو اولویت و دغدغه باغداران نیست و مرهم دردهای آن نمی‌شود.

باغستان پیش از سند، آب و امنیت می‌خواهد

اصغر بابوک، باغدار قزوینی در این باره به ایسنا می‌گوید: بیش از ۸۵ درصد از باغستان سنتی قزوین دارای سند است و بدون استثنا تمامی اراضی این باغستان دارای پلاک‌های اصلی است و جایی در باغستان نداریم که شناسنامه نداشته باشد.

وی بابیان اینکه، آب و امنیت اقتصادی ۲ موضوع مهم است که جزو اولویت‌های باغستان سنتی به شمار می‌آیند، بیان می‌کند: مشکلات باغستان تنها با مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی‌شده مرتفع می‌شود. بی‌شک باغستان از به‌صرفه‌ترین عناصر اقتصادی استان به شمار می‌آید چراکه خاک باغستان سنتی قزوین، ظرفیت آن را دارد که بدون استفاده از سفره آب‌های زیرزمینی و منابعی چون چاه‌ها و قنات‌ها، از آب روان و سیلاب‌ها تغذیه کند.

این باغدار قزوینی تصریح می‌کند: هیچ باغ کشاورزی در قزوین به مقیاس باغستان وجود ندارد که به‌صورت دیم پسته تولید کند؛ از همین روی باغستان در هر زمینه اقتصادی به‌صرفه است.

شهرداری به باغستان کمک کرده است

به گزارش ایسنا، درحالی‌که برخی فعالان محیط زیستی استان، شهرداری را عامل تخریب و به زوال رفتن باغستان می‌دانند؛ مهدی صباغی شهردار قزوین در این خصوص به ایسنا می‌گوید: مجموعه شهرداری قزوین به باغستان اعتقاد دارد اما میراث فرهنگی با ورود به آن، باغستان را درخطر نابودی قرار داده است.

وی ادامه می‌دهد: سازمان باغستان‌های شهرداری با هدف احیای باغستان شکل‌ گرفته و در همین راستان نیز به‌صورت مستمر به باغستان خدمات ویژه ارائه می‌دهد. در سال‌های اخیر با کاهش سطح آب، تلاش شده تا با خریداری آب و تزریق روزانه چندین هزار تانکر آب به آن، چالش کم‌آبی آن مرتفع شود. سوق دادن باغستان سنتی قزوین به آبیاری مدرن علاوه برآنکه به مشکلات آن پایان می‌دهد، باعث بهره‌وری محصولات آن نیز خواهد شد.

شهردار قزوین معتقد است؛ پل امام رضا (ع) که از باغستان گذر می‌کند، پروژه‌ای است که طی ادوار گذشته کلید خورده و مسئولان وقت به هر طریقی که شده؛ برای آن پیوست زیست‌محیطی گرفته‌اند و ما مجبوریم این پروژه نیمه‌تمام را به دلیل هزینه‌کرد میلیاردی شهرداری به سرانجام برسانیم.

نظام بهره‌برداری باغستان سنتی را حفظ کنیم

علیرضا خزائلی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قزوین نیز در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: تمام دستگاه‌های حاکمیتی از جمله میراث فرهنگی باید کمک کنیم تا ضوابط مناسبی برای استفاده از باغستان و حیات باغستان تبیین شود، تا مالکین بتوانند به نحو مناسبی از این عرصه در حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بهره‌مند شوند و در حفظ و نگهداری این عرصه کوشا باشند.

وی ادامه می‌دهد: میراث فرهنگی این عرصه را به ثبت رسانده است تا بتوانیم برای نسل آینده حفظ کنیم و عرصه‌ای که به ثبت ملی برسد طبق مقررات، قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای حفظ آن وجود دارد.

خزائلی تصریح می‌کند: امیدواریم ما در کنار سایر دستگاه‌ها به حفظ باغستان کمک کنیم چراکه باغستان سنتی تاریخ و هویت قزوین را در دل خود جای داده است؛ در این میان رسانه‌ها باید آگاهانه و با اطلاعات کافی در این حوزه ورود یافته و سازمان‌های مردم‌نهاد نیز به درستی موضوعات را تبیین کنند.

وی تأکید می‌کند: نگهداری عرصه پهناور باغستان توسط ادارات دولتی غیرممکن است حتماً باغستان باید توسط سلسله‌مراتب و نظام تاریخی، حفظ و مورد بهره‌برداری قرار بگیرد و خطاست که مسئولین این نظام را تغییر دهیم، قطعاً نه میراث فرهنگی و نه هیچ دستگاهی نباید برنامه‌ای برای تصرف و ایجاد مالکیت در باغستان داشته باشد و حتماً باید نظام بهره‌برداری باغستان سنتی را حفظ کنیم.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قزوین می‌گوید: به‌هیچ عنوان باغستان در عرصه شهری قرار نخواهد گرفت و نمی‌تواند قرار بگیرد، سوداگرانی که خسارت می‌زنند به‌غیراز اینکه نسل بعدی را از این مواهب و هوای پاک محروم می‌کنند به نتیجه‌ دیگری نمی‌رسند.

باغستان متولی مشخصی ندارد

آن‌طور که علی فولیان، معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری قزوین می‌گوید؛ باغستان سنتی قزوین متولی مشخصی ندارد و باید پرسید آیا تولی‌گری سازمان باغستان شهرداری بر این عرصه جایگاه قانونی دارد؟ اگر این سازمان تولی‌گری قانونی بر این عرصه دارد پس چرا هرروز به‌رغم تخصیص اعتبارات شاهد نابودی و اضمحلال باغستان هستیم.

این مسئول تصریح می‌کند: دستگاه‌های زیادی برای صیانت و حفاظت از باغستان وظیفه، تکلیف و رسالت دارند ولی نه‌تنها در صیانت از این گنجینه ارزشمند و میراث گران‌بها موفق نبوده‌اند بلکه روزانه شاهد تخریب و نابودی این پهنه بوده‌ایم. از زمان تشکیل کمیته صیانت از باغستان سنتی قزوین، هیچ‌گونه تغییر کاربری در این پهنه سبز صورت نگرفته و تا آنجا که توانسته‌ایم جلوی تغییر کاربری و تعرض به این عرصه را گرفته‌ایم.

به گزارش ایسنا، باغستان سنتی قزوین یکی از مهم‌ترین نفایس میراثی قزوین است که علاوه بر تأمین امنیت غذایی کشور برای شهروندان قزوینی تاریخ شفاهی محسوب می‌شود به‌طوری‌که بانوان قزوینی از محصولات باغستان باقلوا درست می‌کردند. باقلوایی که کیفیت آن همیشه منحصربه‌فرد بوده است. همچنین تأکید داشتند آجیل نوروزشان از محصولات باغستان باشد. برخی آئین‌های ملی و مذهبی قزوینی‌ها نیز در باغستان صورت می‌گرفت که «پنجاه به در» و «نماز جماعت باران» از جمله آن‌هاست.

◀️ پژوهشی در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله

شیرین مستغاثی

مسجد شیخ لطف‌الله بنای شاخص دوره صفوی است که اگرچه صحن و مناره ندارد اما گنبد آن، سازه‌ای عظیم و به لحاظ تزئینات داخلی و خارجی بسیار شگفت‌انگیز است. آنچه مسلم است این گنبد طی قرن‌ها در برابر آسیب‌های مختلفی قرارگرفته که مهم‌ترین آن‌ها از شرایط آب و هوایی متأثر است، ازاین‌رو نیاز به مرمت آن در دوره‌های مختلف ضروری به نظر می‌رسد. اما...

اما لازم است که مرمت چنین شاهکاری با بهره‌گیری از دیدگاه متخصصان داخلی و حتی خارجی انجام شود و نمی‌توان روش آزمون‌وخطا را برای مرمت چنین شاهکاری به کار برد؛ این در حالی است که در مرمت اخیر گنبد مسجد شیخ‌ لطف‌الله که از سال ۱۳۹۸ آغاز شد، لزوم استفاده از متخصصان در رشته‌های مختلف معماری، عمران، مرمت و هنرهای سنتی ضروری به‌نظر می‌آمد، اما انتخاب مجریان این مرمت از ابتدا به شیوه پیمانکاری و بدون نظرخواهی با صاب‌نظران صورت گرفت و در ادامه و با پایان مرمت دونیم ترک نخست این گنبد، انتقادهای فراوانی متوجه این مرمت و نحوه نظارت بر آن شد. بااین‌وجود و علی‌رغم ارائه دیدگاه متخصصان داخلی درباره لزوم توقف مرمت و برگزاری جلسه‌های متعدد با متخصصان امر در ایران و خارج از آن تا حصول نتیجه برای تصمیم‌گیری در خصوص ادامه مرمت، اما پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در سال ۱۴۰۱ همچنان با همان عوامل اجرایی و نظارتی و به روش گذشته ادامه پیدا کرد و مرمت سه نیم‌ترک آن نیز پایان یافت. ازاین‌رو بر آن شدیم تا ضمن پرداختن به ویژگی‌های مسجد شیخ لطف‌الله و گنبد آن، موضوع مرمت اخیر آن و ایرادهای واردشده در این مرمت را ازنظر بگذرانیم.

روش تحقیق

داده‌های این پژوهش به‌صورت میدانی از کتابخانه‌ها، اینترنت، پایان‌نامه‌ها، مقالات و وب‌سایت خبرگزاری‌های به‌ویژه خبرگزاری ایسنا منطقه اصفهان جمع‌آوری‌شده است. درواقع مطالعات این پژوهش به‌صورت کتابخانه‌ای و بر پایه روش توصیفی و تحلیلی است که استدلال منطقی مبنای توصیف، تحلیل و تفصیل، مبنای مقاله قرارگرفته است.

بیان مسئله

ازآنجایی‌که مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به‌عنوان یکی از سازه‌های عظیم و شاخص میدان جهانی نقش‌جهان از همان ابتدا در مرحله مرمت دو نیم‌ترک نخست با انتقادهای فراوانی روبه‌رو شد و علی‌رغم نظر منتقدانِ متخصص مبنی بر توقف مرمت و ضرورت بهره‌گیری ازنظر متخصصان داخلی و خارجی درباره چگونگی ادامه آن، اما عوامل پروژه مرمت سه نیم ترک‌ دیگر از گنبد این مسجد را در سال گذشته ادامه و به پایان رساندند؛ ازاین‌رو توجه به آنچه از ابتدا از سوی منتقدان درباره این مرمت مطرح شد، اما موردتوجه قرار نگرفت و همچنین پاسخ‌های‌ عوامل پروژه، در این پژوهش مورد تأکید است.

سؤال پژوهش

۱. گنبد مسجد شیخ لطف‌الله دارای چه ویژگی‌های شاخصی است؟

۲. مهم‌ترین انتقاد متخصصان درباره مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله حول چه موضوعی بوده است؟

۳. آیا از سوی عوامل پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ‌ لطف‌الله پاسخ قانع‌کننده‌ای به منتقدان داده شد؟

ضرورت پژوهش

مسجد شیخ لطف‌الله در میدان نقش‌جهان اصفهان از مهم‌ترین بناهای دوره صفویه است و مجموعه این میدان در فهرست جهانی یونسکو جای دارد. این بنا از معدود مساجدی است که فاقد صحن و مناره است و گنبد آن به لحاظ داشتن ترکیب کاشی و آجر در پوسته بیرونی و شیوه کاشی‌کاری شگفت‌انگیزش در پوسته داخلی، یکی از نکات مهم در متمایز شدن این بنا نسبت به سایر مساجد است؛ ازاین‌رو پژوهش درباره گنبد مسجد شیخ لطف‌الله از اهمیت بالایی برخوردار است.

مسجد در معماری اسلامی

ویژگی هنر اسلامی سازگار بودن با روح اسلام یعنی همان توحید است و نمود این ویژگی را بیشتر در مکان‌های مقدس می‌توان یافت. کمتر کسی را می‌توان یافت که در بنای اسلامی پای بگذارد و در بی‌کرانگی فضای آن غرق نشود. جذبه رنگ لاجوردی، انحنای قوی طاقدیس‌ها، آینه‌های کاری‌های منظم که بنا را از جهت خارج می‌کند و تذهیب دیوارها با کلماتی که سر در عالمی دیگر دارند و ... همگی تجلی ماورای طبیعت در طبیعت است. (جلیلی و گودرزی،۱۳۹۴، ۷ و ۸) برترین نوع استفاده از علم هندسه را نیز می‌توان در معماری ایرانی دوره اسلامی مشاهده کرد که معمار با استفاده به‌جا و نوآورانه از این ابزار، زیبایی سودمند بنا را تضمین کرده و به شکلی بدیع، مفهوم کثرت در عین وحدت که همانا ریشه در اعتقاد به توحید دارد را تجسم بخشیده و نتیجه آن، هم‌نوایی اجزا، تناسب، نظم و هماهنگی گل بنا است. در این میان، مسجد کامل‌ترین نماد معماری اسلامی است که در معماری دوره اسلامی از برترین جایگاه برخوردار است و سایر هنرها در خدمت آن بوده‌اند.

در معماری مساجد، همه امور صرفاً در تظاهر به تمامیت نمی‌رسد و بر سیر و سلوک در باطن تأکید شده است. در حقیقت هنر و هنرمندی در تمدن اسلامی، بندگی و سیر و سلوک از ظاهر به باطن است که به آن قداست و معنویت بخشیده است. (مددپور، ۱۳۷۱،۱۹۵) مسلمانان از ابتدا نقش نمادین مسجد را دریافتند و سهم خود را در خلق شاخص‌های بصری مناسب این بنا ادا کردند که از میان این شاخص‌ها می‌توان به گنبد، مناره و منبر اشاره کرد. (هیلن براند،۱۳۸۷،۳۱)

مسجد شیخ لطف‌الله

مسجد شیخ لطف‌الله یکی از شاهکارهای معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری قمری است که در ضلع شرقی میدان تاریخی نقش‌جهان و مقابل عمارت عالی‌قاپو قرار دارد و به فرمان شاه‌عباس اول در مدت ۱۸ سال بناشده است. سبک معماری این مسجدکه شاهکار معماری استاد محمدرضا اصفهانی است به شیوه اصفهانی بوده و خطوط و کتیبه‌های داخل آن توسط علیرضا عباسی کارشده و در مقایسه با سایر مساجد، فاقد صحن و مناره و ایوان است.

این مسجد که یکی از زیباترین آثار معماری اصفهان است بر روی خرابه‌های یک مسجد قدیمی بناشده است. (کرمانی،۱۳۸۰، جلد دو: ۶۰۸) ساخت مسجد شیخ لطف‌الله در سال ۱۰۱۱ هجری قمری به دستور شاه‌عباس اول و به‌منظور تجلیل از مقام پدر زن روحانی او شیخ لطف‌الله میسی آغاز شد و پس از ۱۸ سال عملیات ساختمانی و تزئینات آن در سال ۱۰۲۸ هجری قمری به پایان رسید. این مسجد که به‌اندازه ۴۵ درجه انحراف از محور شمالی جنوبی در جهت قبله قرار دارد بعدها به نام ملا فتح‌الله شناخته شد و سپس ازآنجایی‌که به مجتهد اعلم یا مرجع تقلید، صدر یا صدرالعلما گفته می‌شود به نام مسجد صدر مشهور شد، اما امروزه به همان نام اولیه خود شناخته می‌شود. (پوپ، ۱۳۸۶،۲۱۸) بنای مسجد بر یک چهارضلعی استوار است که در قسمت بالاتر بنا به هشت‌ضلعی تبدیل‌شده و نهایت، دایره‌وار به ساقه گنبد می‌پیوندد. (هنرفر،۱۳۵۰،۴۰۲) و بر اساس کتیبه محراب نیز، معمار بنا محمدرضا فرزند استاد حسین بنا اصفهانی بوده است. (نوروزی،۱۳۸۰،۲۲)

در ابتدای ورود به ساختمان از طریق یک راهروی کم‌عرض، گردشی ۴۵ درجه به سمت چپ و پس از طی مسافتی، گردش ۹۰ درجه دیگری به سمت راست طراحی‌شده است که باعث می‌شود ورود به فضای نمازخانه، رو به محراب و در جهت قبله صورت گیرد. (دهار و علی پور،۱۳۹۲) این ویژگی موجب انحراف فضای نمازخانه مربع شکل از محور تقارن ورودی ساختمان و به سمت جنوب شده است و نه‌تنها موجب آشفتگی نشده بلکه بر زیبایی بنا افزوده و آن را به یک ساختمان منحصربه‌فرد تبدیل کرده است .

گنبد مسجد شیخ لطف‌الله

گنبد، هم در رنگ و هم در شکل، یکی از مهم‌ترین نمادهای عرفانی جهان اسلام است که نماد کروین و دایره است و شکل خاص آن گنبد مینا یا آسمان را تداعی می‌کند. (کلانتری خاندانی و همکاران،۱۳۹۴) گنبد مساجد آنگاه‌که با نگرشی اشراقی و در پرتو کارکرد اختصاصی نور به آن پرداخته می‌شود حامل پیامی از دنیایی روحانی و معنایی نورانی خواهد بود. همان‌گونه که آیه نور، محراب را به‌عنوان محل عروج به‌سوی منبع نور آسمان و زمین می‌شناساند، گنبد را نیز انعکاس تصویری از ملکوت، نور و روشنایی معرفی می‌کند. (شفیعی و همکاران، ۱۳۹۳)

رمز گنبد، آسمان و مرکزش به‌عنوان محور جهان، تمام مراتب عالی‌تر هستی را با ذات واحد مربوط می‌سازد. قاعده هشت‌وجهی گنبد رمز کرسی، ستون الهی، عالم فرشتگان و قاعده مربع شکل و چهارگوشه آن رمز جهان جسمانی روی زمین و رمز جمال الهی نیز محسوب می‌شود. (نصر،۱۳۸۹،۶۲)

در مسجد شیخ لطف‌الله بیشینه قطر گنبد تقریباً برابر با ضلع مربع پایه بوده و طاق بندی‌های پیرامونی ضمن ایفای نقش عملکردی به توازن ساختاری بنا نیز کمک می‌کنند. گنبد تک‌پوش در هماهنگی با شکل و هندسه کلی بناست که ازلحاظ سازه‌ای و نه الزامان شکلی، ظرافت بیشتری نسبت به گنبدهای دو پوش دارد. به‌طوری‌که می‌توان گفت عملکرد سازه‌ای عناصر، از شکل کلی بنا پیروی می‌کند و این شکل هم به‌نوبه خود از هندسه کاملی برخوردار بوده که ضامن پایداری بناست. (حجازی،۱۳۸۷،۳۶)

معمار این بنا، گنبدی تک‌پوش ساخته که قطر بیرونی آن ۲۲ متر و بلندای آن ۳۲ متر و ارتفاع رأس گنبد از سطح زمین ۸۹ متر است و با بهره‌گیری از فیل‌پوش‌هایی، گوشه‌های فضای مربعی به‌تدریج هشت پهلو و سپس به دایره تبدیل می‌شود و در فراز گنبد قرار می‌گیرد. (سلیمی و همکاران،۱۳۹۹)

تزئینات گنبد مسجد شیخ لطف‌الله

مسجد شیخ لطف‌الله شاهکاری از معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری قمری است که خطوط و کتیبه‌های داخل مسجد کار استاد علیرضا عباسی خطاط صاحب‌نام دوران شاه‌عباس و باقر بنا خوشنویس گمنام آن دوره است که نمونه خط ثلث او با خط علیرضا عباسی برابری می‌کند. داخل و خارج گنبد از کاشی‌های معرق نفیس پوشیده شده است.

پوشش کاشی‌کاری داخلی گنبد از ابتدا تا انتها تقریباً یک اندازه است و تزئین گنبد را تشکیل می‌دهد. ساقه گنبد با کاشی‌هایی آبی‌رنگ و نقوش گل‌وبوته و کتیبه‌هایی از کاشی‌های معرق شامل چند سوره کوتاه از قران تزئین شده است. دیوارهای داخلی از یک هشت‌ضلعی شروع می‌شود که این هشت‌ضلعی‌ها هریک به‌وسیله کاشی‌های طناب مانند فیروزه‌ای محصورشده و خطوط علیرضا عباسی مانند قابی هریک از اضلاع هشت‌گانه را در میان می‌گیرد. این خطوط در کاشی‌های به رنگ سفیدرنگ و در میان کاشی‌های آبی تیره به‌کاررفته است و زاویه‌هایی که از این هشت ضلع به وجود می‌آیند پایه خمیدگی بزرگ را تشکیل می‌دهند. خمیدگی گنبد را دیوارهای بادبادک شکل زاویه‌داری به اضلاع هشت‌گانه متصل می‌کند. تزئینات سطح داخلی گنبد عبارت است از ستاره‌های بسیار بزرگ مکرر به رنگ زرد طلایی که با طرح درهمی از پیچک‌های به‌هم‌پیچیده پوشیده شده است. کاشی‌کاری بقیه گنبد از طاق رومی‌هایی تشکیل‌شده که هریک شامل گل‌وبوته‌هایی زیبایی است. در اطراف گنبد به فواصل منظم سوراخ‌هایی در قطر گنبد تعبیه‌شده که به‌وسیله پنجره‌های گچ‌بری از داخل و خارج مسدود می‌شود. این گچ‌بری‌ها عبارت‌اند از طرح‌های منظمی که به نسبت مساوی فضای خالی در میان آن‌ها وجود دارد. (جلیلی و گودرزی، ۱۳۹۴،۹)

شیوه ترسیم نقوش در گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به این صورت است که شمسه‌ای در وسط گنبد قرار دارد و بعد از شمسه ۸ یا به عبارتی ۹ حلقه به دور شمسه قرار دارد و در حلقه ۳۲ عدد نقش شبیه پر طاووس وجود دارد که هر حلقه به سمت بیرون بزرگ‌تر می‌شود. در این قسمت چیزی که اهمیت دارد عدد ۳۲ است که بر اساس این عدد، نقوش به زیبایی ترسیم‌شده است. حکمت این عدد در گنبد به سوره ۳۲ قرآن یعنی سوره سجده بازمی‌گردد که از سوره‌های مکی است و بحث مبدأ و معاد و بشارت و انذار را تعقیب می‌کند. (میرزاخانیان و شاهرودی،۱۳۹۳)

کاشی‌کاری پوشش داخلی گنبد از ابتدا تا انتها تقریباً به یک اندازه است و تزئین گنبد را تشکی می‌دهد. رنگ‌ها در گنبد از هم‌نشینی لاجوردی، فیروزه‌ای و نخودی ترکیبی زیبا به وجود آورده‌اند زمینه نخودی با کاشی‌های لاجوردی در مرکز جای خود را به زمینه سفید و نقوش فیروزه‌ای می‌دهد. (زمانی گندمانی،۱۳۹۱،۵)

نور در مسجد شیخ لطف‌الله

نور درون مسجد از پنجره‌های مشبکی که در جوانب گوناگون ساقه گنبد ساخته‌شده‌اند تأمین می‌شود. مجموع نورهایی که از این مسجد به داخل می‌تابد زیبایی آسمانی و خیال‌پروری را به تزئینات کلی صحن می‌بخشد.

سه منبع نور در این گنبدخانه دیده می‌شود؛ یکی نوری که از دهانه‌های بزرگ شمال شرقی بر دیوارهای جنوب غربی شبستان که محراب در آن قرارگرفته می‌تابد و سطح کاشی‌کاری آن را به‌طور زیبایی روشن می‌کند، دم نوری است که از شبکه چوبی تعبیه‌شده در دیوار شرقی گنبدخانه واردشده که تقریباً وسط صحن گنبدخانه را روشن می‌کند و سوم همان شبکه‌های زیر گنبد که محل اتصال دیوارها به گنبد هستند و فضای زیر گنبد را به همراه دیواره‌های گنبدخانه روشن می‌کنند و نیز تصویر زیبای دم‌طاووسی را به زیبایی زیر گنبد پدید می‌آورند. (غریبی و ستایش،۱۳۹۵)

مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله

توجه به شیوه نادرست مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله ازآنجا آغاز شد که مهدی حجت، رئیس کمیته ملی ایکوموس ایران که ۲۳ آبان ماه به اصفهان آمده بود تا در نشست «شیوه مدیریت حفاظت از میراث فرهنگی در گذشته، امروز و فردا» سخن بگوید به مرمت اگنبد مسجد شیخ لطف‌الله نیز اشاره و این‌طور ابراز عقیده کرد که «گنبد مسجد شیخ لطف‌الله را تعمیر و به نظر من یک ترک آن را خراب کردند. رنگ این ترک با بقیه ترک‌ها نمی‌خورد و اندازه آن‌هم غلط است. وقتی لچکی را بالابرده‌اند نتوانسته‌اند آن را جفت کنند و گنبد خراب‌شده است.» (ایسنا، آبان ۹۸) اما در همان روز فریدون اله‌یاری، مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان ضمن رد اظهارات مهدی حجت گفت «خیر چنین چیزی نیست. اگر ایشان از نزدیک گنبد را می‌دید و در جریان دقیق فرایند کار قرار می‌گرفت حتماً نظر متفاوتی داشت.»(ایسنا، آبان ۹۸)

بعد از اظهارنظر مهدی حجت، معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان و مدیر پایگاه جهانی میدان نقش‌جهان در جلسه‌ای که با حضور اصحاب رسانه در دفتر پایگاه جهانی نقش‌جهان واقع در عالی‌قاپو برگزار شد همچنان بر مرمت بدون نقص گنبد مسجد لطف‌الله تأکید کردند؛ ضمن اینکه در همین جلسه مهدی رضایت، پیمانکار این مرمت با اشاره به تضاد رنگی موجود میان قسمت مرمت‌شده و سایر قسمت‌ها، تصریح کرد که «این تضاد رنگی با باران پاک می‌شود.»(ایسنا، آذر ۹۸)

درباره مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله خبرگزاری ایسنا شماره‌های متعددی از مطالب منتشرشده خود را به نظر موافقان و مخالفان این مرمت اختصاص داد و از همان ابتدا به جزئیات این موضوع پرداخت که در یکی از شاخص‌ترین مطالب خود به گفتگو با ناظر این پروژه پرداخت. منصور عسگری خوراسگانی ناظر پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و کارشناس نظارت بر پروژه‌های تزئینات کاشی‌کاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان در بخشی از صحبت‌های خود با ایسنا اظهار کرد که «۲۰ درصد از تغییر رنگ گنبد مسجد شیخ لطف‌الله غیرقابل گریز بوده است و بعد از هر مرمت تغییر رنگ اتفاق می‌افتاد، اما بخشی دیگر از تغییر رنگ به تصمیمات گرفته‌شده از سوی مجری و مدیریت پایگاه برمی‌گردد که می­‌شد از آن‌ها جلوگیری کرد. ضمن اینکه ملات موجب تغییر رنگ گنبد نشده و وقتی دوغاب داده‌شده، بخشی از دوغاب بر روی سطح آجر آمده و تغییر رنگ‌بخشی از آن به همین دلیل است. در این پروژه دوغاب می­‌توانست اجرا نشود و در زمینه­‌های آجری بهتر بود از بندکشی استفاده می‌­شد»(ایسنا، بهمن ۹۸)

ماجرای برف و واکنش ترک مرمت‌شده گنبد

اما در ادامه انتقادها به این مرمت، صبح روز ۲۴ دی‌ماه ۱۳۹۸ در اصفهان برف بارید، اما روی ترکِ مرمت‌شدۀ گنبد مسجد شیخ لطف‌الله ننشست.(تصویر۳) در همین زمینه عکس مرتضی زنگنه، عکاس خبرگزاری ایسنا در این روز که این موضوع را به‌وضوح نشان می‌داد موردتوجه قرار گرفت و منتقدان از عملکرد غیرطبیعی ترک مرمت‌شده گنبد در مقابل برف و ننشستن برف روی این ترک یادکردند و آن را دلیلی بر مرمت غیراصولی این گنبد دانستند؛ اما دو روز بعد فریبا خطابخش، در گفت‌وگو با ایسنا ادعا کرد: «با جدیت می‌گویم عکسی که ایسنا از گنبد تهیه‌کرده، فتوشاپ است.»(ایسنا، دی ۹۸)

در همین رابطه خبرگزاری ایسنا گفت‌وگوها و گزارش‌های مختلفی درباره علت آب‌گریزی ترک مرمت‌شده گنبد مسجد شیخ لطف‌الله منتشر کرد که در یکی از مهم‌ترین آن‌ها حبیب مشکین فام فرد، عضو انجمن علمی مرمت بنای دانشگاه تهران که مخترع و پژوهشگر عایق‌های رطوبتی نانو نیز هست به ایسنا توضیح داد«قطعاً در دوغاب از چیزی استفاده‌شده است و وقتی‌که می‌بینیم تصویر بخش مرمت‌شده بعد از بارندگی جذب سطحی رطوبت ندارد شکی وجود نخواهد داشت که چیزی استفاده‌شده است، اما در خصوص علت عدم جذب سطحی آجرهای قسمت مرمت‌شده دو نظر وجود دارد؛ یکی استفاده از پوشش‌های آب‌گریز و دیگری وجود ترکیب پلیمری در دوغاب یا استفاده از گچ پلیمری.»(ایسنا، دی ۹۸)

اظهارنظرها ادامه داشت تا اینکه خبرگزاری ایسنا در گزارشی تازه از کشف معمای گنبد از زبان استادکار خبر داد. در این گزارش و از زبان رحمت‌الله رضایت، مجری سابق پروژه مرمت گنبد شیخ لطف‌الله اشاره‌شده است که «در مرمت این گنبد، بعد از کف‌مال کردن، از لیسه و کاردک و گونی برای تمیز کردن سطح کاشی‌ها و اجرها و از روغن بزرگ برای پوشش روی سطح مرمت‌شده استفاده کرده است.» (ایسنا، بهمن ۹۸) همچنین مهدی رضایت، پیمانکار این پروژه پیش‌تر به اهالی رسانه اعلام کرده بود که «در خصوص گچ مورداستفاده نیز بررسی‌های زیادی انجام شد و ما یک نوع گچ از مشهد و سه برند گچ بارز، آینه و صدف از سمنان را هم تست و رد کردیم تا درنهایت به گچ دلخواه رسیدیم و برای مرمت سایر ترک‌ها سرعت اجرا بالاتر است چون قالب را داریم، اما در مورد گچ باید بازهم آزمون شود چون کوره به کوره و معدنی است.»(ایسنا، آذر ۹۸) همچنین منصور عسگری خوراسگانی، ناظر پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و کارشناس نظارت بر پروژه‌های تزئینات کاشی‌کاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان به ایسنا اعلام کرده بود که «گچ اصفهان از نظر زمان گیرایش با گچ سمنان تفاوت دارد و ما آن‌ها را در ترکیب با هم استفاده می‌کنیم و فقط گچ سرخه نبوده است، چراکه گچ سمنان مقاومت و گیرایش بهتری دارد، ولی گچ اصفهان ازنظر قابلیت کار کردن بهتر است و به‌این‌ترتیب این دو گچ با نسبت مشخصی ترکیب می‌شود تا قابلیت‌ها را برای کار ایجاد کند.» (ایسنا، دی ۹۸)

این در حالی است که مرتضی مطیفی‌فرد، پیشکسوت هنر گچ‌بری سنتی و نویسنده کتاب «تکنولوژی گچ کاری و گچ‌بری» نیز در گفت‌وگویی که با ایسنا داشت، علت اصلی ایجاد اشکال در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، آگاهی نداشتن نسبت به گچ و انتخاب اشتباه در نوع گچ دانست. او درباره گچ استفاده‌شده در این مرمت اظهار کرد: «گچی که در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله استفاده کرده‌اند گچ سمنان است درحالی‌که گچ سمنان آهکی است و علاوه بر آن نمک هم دارد که این نمک، شوره یعنی سفیدک می‌زند و حتی اگر این شوره را پاک کنند بازهم از درزها بالا می‌زند چون کاشی‌ها معرق است؛ ضمن اینکه گچ آهکی سریع سفت شده و از بین می‌رود و ریزش می‌کند یعنی عمر کوتاهی دارد. از سویی دیگر در این مرمت، دوغاب نمکی را به‌طور کامل روی گنبد شیخ لطف‌الله کشیده‌اند یعنی به خوردِ آجر هم رفته و هردوی کاشی و آجر را از بین‌برده و اگر آجر را بسابند که سابیده‌اند باعث‌شده که لایه روی آجر (لعاب آجر که قدمت آن را نشان می‌دهد) از بین برود؛ ضمن اینکه وقتی آجر سابیده شود زبر شده و چرک می‌شود و دو حالت یعنی دورنگ نشان می‌دهد. (ایسنا، آبان ۱۴۰۱)

قدمت کاشی‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله

یکی دیگر از موضوع‌های مورد بحث، قدمت کاشی‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بود که برخی از عوامل مرمت این گنبد، آن‌ها را متعلق به دوره صفوی و برخی آن‌ها را تماماً پهلوی می‌داسنتند که نشان می‌داد عوامل اجرایی حتی در مطالعات ابتدایی درباره این گنبد اتفاق نظر ندارند! در این خصوص ناصر طاهری، معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان بعد از اظهارنظرهای ابتدایی درباره مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، در گفتگو با خبرنگار ایسنا در مورد قدمت کاشی‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله عنوان کرد که «امروز هیچ گنبدی با همان کاشی‌های صفوی وجود ندارد.» (ایسنا، آبان ۹۸) فریدون اله‌یاری، مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اصفهان، آخرین فردی بود که درباره قدمت کاشی‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اظهارنظر کرد. او ۲۵ دی‌ماه در گفتگو با بخش خبری ساعت ۲۰ شبکه چهارم سیما گفت: «بخش عظیمی از کاشی‌ها و آجرهای گنبد در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی از بین رفته بود و سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ مرمت کاملی روی این گنبد انجام شد. اکنون بخش مهمی از آجرها و کاشی‌های گنبد شیخ لطف‌الله از دوره پهلوی اول است.»(ایسنا، دی ۹۸)

این در حالی است که عبدالله جبل عاملی، مدیرکل اسبق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اصفهان که در زمان مدیریت او بر میراث فرهنگی استان حسین مصدق زاده، مأمور مرمت کاشی‌های دو ترک از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله شده بود در گفت‌وگو با ایسنا ضمن رد ادعای صفوی نبودن هیچ‌یک از کاشی‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، اظهار کرد: «این حرف درست نیست. شاید درباره مسجد امام که سه بار کاشی‌های آن برچیده و دوباره ساخته‌شده درست باشد، اما گنبد شیخ لطف‌الله همیشه موضعی مرمت‌شده و نمی‌توان گفت که کاشیِ صفوی نداشته است.»(ایسنا، آذر ۹۸) همچنین فریبا خطابخش، مدیر پایگاه جهانی میدان نقش‌جهان نیز در جلسه دهم آذرماه ۱۳۹۸ در دفتر پایگاه جهانی نقش‌جهان و با حضور اصحاب رسانه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله ابراز عقیده کرد که «در این مرمت کاشی‌های صفوی شیخ لطف‌الله دانه‌دانه پایین آمده و تمیز شده و دلیل اصلی اینکه آن‌ها را دانه‌دانه پایین آوردیم این بود که کاشی‌های صفوی حفظ شود.»(ایسنا، آذر ۹۸) خطابخش در این جلسه ادامه داد: «۹۵ درصد کاشی‌های ترک مرمت‌شدۀ گنبد همان کاشی اصل صفوی است و چیزی اضافه نشده بلکه آنچه اضافه‌شده کاشی‌هایی است که ریخته یا تخریب‌شده و دیگر قابل‌استفاده نبوده است.»(ایسنا، آذر ۹۸)

درنهایت حسین مصدق زاده که همراه با مرحوم استاد محمد مصدق‌زاده، در دوره پهلوی مرمت گنبد شیخ لطف‌الله را بر عهده داشته‌، در این رابطه به ایسنا گفت: «در آن زمان کاشی‌های دو ترک از گنبد که آسیب بیشتری دیده بود، به‌طور کامل برچیده و کاشی‌های قدیمی که سالم بودند مجدداً استفاده شد. موارد کمبود هم با کاشی‌های نو به همان سبک قدیم بازسازی شد. ضمن اینکه سایر قسمت‌های گنبد هم که آسیب کمتری دیده بود به‌صورت موضعی مرمت شد.»(ایسنا، دی ۹۸)

آغاز مرمت سایر ترک‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله

اما پس از گذشت دو سال و درحالی‌که هنوز به پرسش بسیاری از منتقدان دربارۀ چندوچون مرمت گنبد شیخ لطف‌الله پاسخی اصولی داده نشد، تیرماه ۱۴۰۰ مرمت ترک‌های بعدی گنبد نیز توسط همان اعضایی آغاز شد که در مرمت دو نیم‌ترک نخست حضور داشتند. (ایسنا، تیر ۱۴۰۰) در این میان اگرچه بارها در رسانه‌ها اعلام‌شده بود که بازدید منتقدان از بخش‌های مرمت‌شده گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بلامانع است، اما این امکان از آبان ۹۸ فراهم نشده نبود؛ تا اینکه ناظر ارشد فاز دوم مرمت گنبد شیخ لطف‌الله، درخواست ایسنا برای بازدید منتقدان از گنبد شیخ لطف‌الله را پذیرفت و ۱۷ تیرماه ۱۴۰۰ منتقدان از مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بازدید و منتقدان از نزدیک بر ایرادهای موجود در این مرمت تأکید و بر توقف آن تأکید کردند. (ایسنا، تیر ۱۴۰۰)

دراین‌بین و با گسترش بیماری کرونا، رحمت‌الله رضایت، مجری پروژه مرمت گنبد شیخ لطف‌الله در اثر ابتلا به این بیماری درگذشت و مهرماه ۱۴۰۰ و محسن نکویی، ناظر ارشد مرمت گنبد شیخ لطف‌الله دربارۀ آخرین تصمیماتی که در کمیته فنی میراث فرهنگی اصفهان برای مرمت این گنبد ارزشمند گرفته‌شده به ایسنا اعلام کرد که «با توجه به فوت استاد رضایت، تصمیم مجموعۀ سازمان و کمیته شورای فنی بر این شد که یکی از استادکاران قدیمی کاشی‌کاری اصفهان (محمدحسن مقضی) برای ادامۀ مرمت در کنار خانوادۀ مرحوم رضایت حضور داشته باشند و کار با حضور ایشان ادامه پیدا کند.»(ایسنا، مهر ۱۴۰۰) این در حالی بود که خبرگزاری ایسنا در گفت‌وگو با محمدحسن مقضی استادکاری که اعلام‌شده بود پس از فوت رحمت‌الله رضایت قرار است فاز دوم مرمت گنبد شیخ لطف‌الله را همراه با فرزندان آن مرحوم پیش ببرد، به ایسنا خبر داد که «از اسم من سوءاستفاده کرده‌اند!»(ایسنا، آبان ۱۴۰۰) و به‌این‌ترتیب حضور محمدحسن مقضی در ادامه پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله منتفی شد.

بااین‌وجود و علی‌رغم اینکه عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در بازدید خود از اصفهان در آذرماه ۱۴۰۰ در پاسخ به خبرنگار ایمنا در خصوص لزوم بهره‌گیری از انظر متخصصان در خصوص چگونگی تداوم مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اعلام کرده بود که «ما جلسه‌ای با نخبگان و پیشکسوتان حوزه میراث فرهنگی که شامل باستان شناسان و اساتید دانشگاه‌ها بودند برگزار کردیم و در هفته آینده جلسه دوم من با تعداد دیگری از نخبگان این حوزه برگزار خواهد شد که تعدادی از آن‌ها هم از شخصیت‌های برجسته استان‌ها هستند. هدف من از این نشست‌ها استفاده از ظرفیت ارزشمند نظری و تئوریک این اساتید است. ان‌شاءالله این جلسات را ادامه می‌دهیم و جمع‌بندی این جلسات را درصحنه عمل خواهید دید. اصفهان و مسجد شیخ لطف‌الله نیز از جدی‌ترین مصادیق این نکته است که ان‌شاءالله انجام خواهد شد.»(ایمنا، آذر ۱۴۰۰) و همچنین علی‌رغم اظهارنظر علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان که با حضور در خبرگزاری ایسنا اعلام کرده بود که «راجع به گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و طرح و نقوش آن‌که در سنوات گذشته و علی‌الخصوص در دوران پهلوی دستخوش تغییراتی شده انتظارِ خودم این است که تا به یک نتیجه مناسبی نرسم فعلاً اندکی صبر کرده و تعجیل نمی‌کنم.»(ایسنا، مرداد ۱۴۰۱) اما سید مهدی موسوی موحد، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان آذرماه ۱۴۰۱ از پایان مرمت سه نیم ترک دیگرِ گنبد مسجد شیخ لطف‌الله خبر داد و به ایسنا اعلام کرد که «جلسه‌ای با شورای راهبردی دفتر امور پایگاه‌های ملی و جهانی برگزار شد که متشکل از پیشکسوتان و اساتید دانشگاه و حتی منتقدان بود که در صورت‌جلسه‌ی آن بر کُلیت مرمت صحه گذاشتند، ولی بر رفع ایرادهای موجود تأکید کردند. به همین دلیل ایرادهای موجود در ترک اول برطرف شد، مرمت سه نیم ترک بعدی ادامه پیدا کرد و این مدل مرمت مورد تأیید قرار گرفت، یعنی آن چیزی که الآن ادامه دارد پیرو همان صورت‌جلسه‌ای است که با کمیته راهبردی دفتر پایگاه‌های ملی و جهانی انجام شد.» (ایسنا، آذر ۱۴۰۱)

نتیجه‌گیری:

انتقادها درباره مرمت دونیم ترک گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در سال ۱۳۹۸ نه‌تنها متوجه یکسان نبودن نقوش و رنگ‌آمیزی نادرست و فاصله میان بندهای کاشی‌ها بوده است، بلکه بعد از بارش برف، احتمال استفاده از پوشش آب‌گریز روی سطح مرمت‌شده را نیز تقویت کرد. در این خصوص، مجری این پروژه پیش از فوت به دلیل ابتلا به بیماری کرونا، علاوه بر استفاده از روغن بزرک به مسئله کف‌مال کردن و استفاده از لیسه و کاردک برای پاک کردن گچ از روی کاشی و آجر این گنبد اشاره‌کرده است که هرکدام از موارد مورداشاره او، از ایرادهای مهم در این مرمت است. درواقع در مرمت دو نیم‌ترک نخست این گنبد به‌جای بندکشی نهایی از دوغاب استفاده‌شده و پاک کردن دوغاب روی سطح نیز با کاردک یا لیسه انجام‌شده که ساب خوردن و از بین رفتن لعاب کاشی و آجرها را باعث شده است. از سویی دیگر عوامل پروژه برای این مرمت از گچ ترکیبی استفاده کرده و بر وجود گچ سمنان در این مرمت تأکید کرده‌اند، درحالی‌که گچ سمنان اگرچه سفید است، اما از انواع گچ‌های دارای نمک است که سفیدک و یا شوره می‌زند و از بندهای میان کاشی‌ها معرق خارج می‌شود، ضمن اینکه این گچ دارای آهک است و بعد از مدت کوتاهی دچار ریزش شده و از بین می‌رود. بنابراین اگرچه متخصصان منتقد، به همه این امور در مورد دونیم ترک اول مرمت‌شده اشاره‌ کرده‌اند، اما این پروژه بدون توجه به این دیدگاه‌ها همچنان ادامه دارد؛ ازاین‌رو مرمت اخیر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در یکی از پروژه‌هایی است که همچنان باید از ادامه آن ابراز نگرانی کرد.

منابع:

اپهام پوپ، آرتور.۱۳۸۶. معماری ایران (مترجم: غلامحسین صدری افشار)، چاپ هفتم، تهران: اختر

جلیلی، تورج و فرنوش گودرزی، بررسی جایگاه حکمت اسلامی در تزئینات مساجد ایرانی (نمونه موردی مسجد شیخ لطف‌الله). دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در مهندسی علوم و تکنولوژی،۱۳۹۴

حجازی، مهرداد.۱۳۸۷. هندسه مقدس در طبیعت و معماری ایرانی، تاریخ علم، ۶(۲)، ۱۷-۴۴

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. بالاخره کاشی‌ها پهلوی بود یا صفوی؟ پنجشنبه ۲۶ دی ۱۳۹۸.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. بررسی علت آب‌گریزی گنبد شیخ لطف‌الله. ۲۵ دی ۱۳۹۸.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. گنبد مسجد شیخ لطف‌الله را خراب کرده‌اند؟ شنبه ۲۵ آبان ۱۳۹۸. خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. انتخاب اشتباهِ گچ در مرمت دو گنبد میدان نقش‌جهان. شنبه ۷ آبان ۱۴۰۱.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. پایان مرمت یک‌چهارم گنبد مسجد شیخ لطف‌الله / مرمت گنبد مسجد جامع عباسی در مرحله مطالعه است. دوشنبه ۲۱ آذر ۱۴۰۱.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. چرا برف روی ترکِ مرمت‌شدۀ گنبد شیخ لطف‌الله ننشست؟ سه‌شنبه ۲۴ دی ۱۳۹۸.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. چه خبر از مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله؟ چهارشنبه، ۲۸ مهر ۱۴۰۰.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. روزی که منتقدان گنبد شیخ لطف‌الله را دیدند. شنبه ۱۹ تیر ۱۴۰۰

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. مرمت گنبد شیخ لطف‌الله با حاشیه شروع شد! شنبه ۵ تیر ۱۳۹۸.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. مرمت گنبد مسجد جامع عباسی به روایت مدیرکل میراث. شنبه ۱ مرداد ۱۴۰۱.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. مرمت گنبد شیخ لطف‌الله و حاشیه‌های ناتمامش. شنبه ۱۵ آبان ۱۴۰۰.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. موافقان و منتقدان مرمت گنبد شیخ لطف‌الله چه می‌گویند؟ سه‌شنبه ۱ بهمن ۱۳۹۸.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. کشف معمای گنبد شیخ لطف‌الله از زبانِ استادکار. یکشنبه ۱۳ بهمن ۱۳۹۸. خبرگزاری

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. واکنش عجیب مدیر پایگاه میراث جهانی نقش‌جهان به‌عکس ایسنا. چهارشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۸.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. نظر ناظر پروژۀ مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله چیست؟ دوشنبه ۲ دی ۱۳۹۸

خبرگزاری ایمنا، سرویس فرهنگ و هنر. از عالی‌قاپو تا بازار حسن‌آباد با وزیر میراث. ۱۹ آذر ۱۴۰۰.

خبرگزاری ایسنا، اصفهان، سرویس فرهنگ و هنر. پله‌پله از فرش تا عرش گنبد شیخ لطف‌الله. یکشنبه ۱۰ آذر ۱۳۹۸.

دهار، علی و رضا علی پور. ۱۳۹۲. تحلیل هندسی معماری مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان جهت تعیین ارتباط هندسی نمازخانه با جلوخان ورودی بنا. شماره ۲۶، فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر

زمانی گندمانی، نرگس. علت شناسی انتخاب رنگ کاشی‌کاری‌های مساجد عصر صفویه در اصفهان؛ نمونه موردی: مسجد شیخ لطف‌الله. اولین کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی،۱۳۹۱.

سلطان‌زاده، حسین. ۱۳۷۲. فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: شهرداری تهران، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی

سلیمی، مینا؛ شریف‌زاده، محمدرضا و اسماعیل بنی اردلان. پدیدارشناسی مکان‌های مقدس با تکیه‌بر معماری ایرانی اسلامی (نمونه موردی مسجد تاریخی شیخ لطف‌الله اصفهان)، فصلنامه علمی عرفان اسلامی، شماره ۶۳، بهار ۱۳۹۹.

شفیعی، فاطمه، فاصلی، علیرضا و محمدجواد آزادی، ۱۳۹۳. بررسی تجلی رمز نور در معماری اسلامی (بر مبنای نگاه اشراقی سهروردی به نور و تأکید بر شاخصه‌های مساجد اسلامی)، فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، شماره سوم

کرمانی، فریبا،۱۳۸۰. غرفه‌ای از بهشت، در مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی معماری مساجد افق آینده (ج ۲)، تهران: دانشگاه هنر

کلانتری خاندانی، حسین؛ ورمزیار، حسن؛ گوهری، حسین و پیمان سیف الهی ده میری، ۱۳۹۴. نور در معماری اسلامی. کنفرانس بین‌المللی معماری شهرسازی عمران، هنر و محیط‌زیست، افق‌های آینده، نگاه به گذشته: تهران.

میرزاخانیان، مریم و فاطمه شاهرودی، حکمت اعداد در تزئینات و ساختار مسجد شیخ لطف‌الله با تکیه‌بر حروف ابجد. فصلنامه علمی پژوهشی هنرهای تجسمی نقش‌مایه، شماره بیستم، پاییزه ۱۳۹۳

نصر، سید حسین.۱۳۸۹. هنر و معنویت اسلامی (مترجم: رحیم قاسمیان). تهران: حکمت

نوروزی، اصغر؛ مددپور، محمد،۱۳۷۱. حکمت معنوی و ساحت هنر. تهران: نشر سروش

صفایی، مهسا و امیرحسین اکبرزاده نائینی. فلسفه نور و رنگ در معماری اسلامی (نمونه موردی مسجد شیخ لطف‌الله)، سومین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط‌زیست

نوروزی، علیرضا. مسجد شیخ لطف‌الله، مجله گلستان، شماره ۹۹، ۱۳۸۰

هنرفر، لطف‌الله.۱۳۵۰. گنجینه آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: کتاب‌فروشی ثقفی

هیلن براند، رابرت.۱۳۸۷. معماری اسلامی، ترجمه باقر آیت‌الله زاده شیرازی، تهران: روزنه

◀️ افزایش ۴۵ درصدی سفر به ترکیه در عید فطر

با نزدیک شدن به تعطیلات عید فطر، رزرو سفر به ترکیه در مقایسه با سال گذشته ۴۰ تا ۴۵ درصد افزایش یافته است.

به گزارش حریت دیلی، عید فطر پایان ماه مبارک رمضان است که تعطیلات آن در بیشتر کشورهای مسلمان از ۲۱ تا ۲۳ آوریل خواهد بود، اما خانواده‌ها معمولا با ادغام تعطیلات کوتاه مدرسه و عید، به یک تعطیلات طولانی ۹ روزه می‌روند.

در ترکیه، درحالی که فعالیت گردشگری طی دو ماه گذشته به دلیل زمین لرزه‌های ویرانگر در جنوب این کشور تحت تاثیر قرار گرفته بود، اما رزروهای جدید انجام شده در ماه آوریل و همزمان با عید فطر احتمالاً ضررهای ماه‌های فوریه و مارس را جبران خواهد کرد؛ چراکه رزرو سفر در این کشور ۴۰ تا ۴۵ درصد از آمار مشابه سال گذشته بیشتر شده است.

مقصد ترجیحی مسافران برای تعطیلات عید، استان آنتالیا و شهرهای تفریحی در سواحل دریای اژه خواهد بود و همچنین مقاصد محبوب برای تورهای فرهنگی کاپادوکیه، سافرانبولو و شهرهای اطراف استان ازمیر هستند.

در همین حال، هتلداران استان‌های زلزله‌زده می‌گویند که این فاجعه نه تنها باعث اختلال در صنایع، بلکه فعالیت‌های گردشگری در آنجا شده است. «هلیل کیلینچ»، نماینده منطقه جنوب شرقی اتحادیه آژانس های مسافرتی ترکیه می‌گوید که حدود ۸۰ درصد از تورهای برنامه‌ریزی شده پیش از زمین لرزه‌ها لغو شده‌اند، چون مردم ترسیده بودند و مشخص نبود هتل‌های آن استان‌ها در چه وضعیتی هستند.

به گفته «کیلینچ»، کسانی که هنوز قصد دارند با تور از این مناطق بازدید کنند، از هتل‌ها و رستوران‌ها مستنداتی می‌خواهند که ثابت کند ساختمان‌های آن‌ها امن است.

او همچنین اظهار می‌کند: حدود ۹۰ درصد هتل‌ها در این منطقه دست نخورده باقی مانده‌اند یا آسیب جزئی دیده‌اند و بیشتر هتل‌ها می‌توانند به‌راحتی بازدیدکنندگان را در خود جای دهند، اما شوک پس از زمین‌لرزه افراد را مضطرب نگه می‌دارد و ما انتظار نداریم که فعالیت گردشگری دراین مناطق تا ماه نوامبر افزایش یابد.

کیلینچ می‌گوید که تورها راه نجاتی برای صنعت گردشگری محلی بوده و بسیار مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته لست و در صورتی که فعالیت‌های گردشگری متوقف شود، ضربه بزرگی به منطقه وارد خواهد شد.

داده‌های وزارت گردشگری ترکیه نشان می‌دهد در سال گذشته میلادی در مجموع ۴۴.۶ میلیون نفر وارد این کشور شده‌اند که فاصله کمی تا رکورد سال ۲۰۱۹ یعنی ۴۵.۱ میلیون نفر دارد.

«مهمت نوری ارسوی» ـ وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه ـ نیز اظهار کرده است که انتظار می‌رود تعداد ورودی‌های خارجی به این کشور در سال ۲۰۲۳ به ۶۰ میلیون برسد، پیش از آن‌که در سال ۲۰۲۸ به ۹۰ میلیون برسد.

او همچنین چشم‌انداز درآمدهای گردشگری ترکیه را در پنج سال آینده، ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد کرده است.

در سال ۲۰۲۲، گردشگران آلمانی با ۵.۷ میلیون نفر، چشمگیرترین حضور را در ترکیه داشتند و پس از آن روس‌ها با ۵.۲ میلیون نفر، بریتانیایی‌ها با ۳.۳ میلیون نفر، بلغاری‌ها با ۲.۹ میلیون نفر و ایرانی‌ها با ۲.۳ میلیون نفر بیشترین رکورد سفر به ترکیه را داشته‌اند. وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه همچنین گزارش کرده از ابتدای سال ۲۰۲۳ روس‌ها از آلمانی‌ها پیشی گرفته‌اند و بیشترین سفرها را به این کشور داشته‌اند.

◀️ تخریبی در «ربع ­رشیدی» رخ نداده است

معاون میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی با تاکید بر این‌که تخریبی در محوطه باستانی «ربع رشیدی» رخ نداده است، در پاسخ به منتقدان و معترضان نسبت به وضعیت این اثر تاریخی، گفت: منظره‌ای که از این محوطه ۱۳ هکتاری مشاهد می‌شود، خاک، تَل و تپه است، اما مردم باید به یاد داشته باشند این تَل مشتی از خاک و تودۀ سنگ نیست، بلکه در بطن و دل آن‌ها آثار مادی و میراث غنی هنر و معماری «ربع رشیدی» نهفته است.

به گزارش ایسنا، محوطه باستانی و کاوشگاه «ربع ­رشیدی» که با شماره ۹۴۳ در سال ۱۳۵۴ شمسی در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شده است، در شمال­ شرقی شهر تبریز، در ناحیه تاریخی بیلانکوه که امروزه بیشتر با عنوان محله «عباسی» شناخته می‌­شود، قرار دارد.

در روزهای اخیر، کمپینی با عنوان «نه به تخریب ربع رشیدی» در فضای مجازی راه‌اندازی شد که با انتشار تصاویری از این اثر تاریخی، نسبت به رها شدن و تخریب تدریجی آن هشدار داده و معترض شده است. وحید نواداد ـ معاون میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی ـ در تماس با ایسنا به راه‌اندازی این کمپین واکنش نشان داد و در پاسخ به آن گفت: هیچ‌گونه تخریبی در محوطه باستانی «ربع رشیدی» رخ نداده و انتشار چنین مطالبی در فضای مجازی برخلاف آن‌چه که در ربع رشیدی رخ داده در حال انجام است. اگر مطالبه این کمپین حفاظت از «ربع رشیدی» بود کاملا کار درستی بود، اما این عنوان "نه به تخریب" درست نیست، چون تخریبی اتفاق نیفتاده است.

نواداد درباره قدمت این محوطه باستانی توضیح داد: آنچه که امروز از اثر ملّی «ربع رشیدی» مشاهده می‌شود، بخشی از بازمانده‌های مجموعۀ «ابواب البرّ ایلخانی خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی» متعلق به قرن هشتم هجری و نیز بقایایی از یک قلعۀ اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری قمری است. البته کاوشگاه «ربع رشیدی» بیشتر به لحاظ مجموعه ابواب‌ البرّ رشیدی روزگار خواجه رشیدالدین در عالم اسلام اشتهار دارد، زیرا شماری از نامداران عرصه‌های علمی و فرهنگی و ادبی ایران در آنجا با حمایت‌های مادّی و معنوی خواجه رشیدالدین و پسرش وزیر غیاث‌الدین محمد سکنی گزیده و شماری از مهم‌ترین آثار قلمی و ادبی عالم اسلام را خلق کرده‌اند که برای مثال می‌شود به مجموعه جامع‌التواریخ رشیدی و دایره‌المعارف سفینه تبریز اشاره کرد و همچنین از علّامه قطب‌الدین شیرازی که امروزه مدفن او در خیابان طالقانی قرار دارد، برای تدریس و مدیریت مدرسه ربع رشیدیّه دعوت شده بود و حتی مجموعۀ باغ کمال که آرامگاه کمال‌الدین خجندی و کمال‌الدین بهزاد، دو چهره تاریخی ادبیات و هنر مینیاتور ایرانی هستند، به مجموعه بزرگ ابواب البرّ رشیدی تعلق دارد.

او با بیان این‌که معاونت میراث فرهنگی آذربایجان شرقی از سال ۱۳۹۲مجموعه‌ای از اقدامات مؤثر را برای احیای پروژه ربع رشیدی در ابعاد بین‌المللی آغاز کرده و در ۱۰ سال گذشته بی‌وقفه تا فروردین ۱۴۰۲ شمسی ادامه داده است، افزود: یکی از مهم‌ترین اقدامات این معاونت در ۱۰ سال اخیر، تلاش برای کسب بودجه و اعتبار برای تملک و آزادسازی اراضی کاوشگاه ملّی «ربع رشیدی» بوده است.

معاون میراث فرهنگی آذربایجان شرقی اضافه کرد: هر چند که «ربع رشیدی» از سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملّی ایران ثبت و طرح تملک و آزادسازی اراضی آن آغاز شده بود، اما متأسفانه در دهه ۱۳۶۰ وقفه‌ای در این روند ایجاد شد که منجر به گسترش ساخت و سازهای غیرمجاز و تجاوز و دست‌اندازی به عرصه و حریم این اثر ملّی شد. به طوری‌که در دهه ۱۳۶۰ «ربع رشیدی» از این ساخت و سازهای غیرمجاز لطمه‌های فروانی دید و از جمله در جبهه‌های شرقی و جنوبی آن و دقیقاً در محدوده عرصه اصلی اثر یک استادیوم بزرگ و یک ایستگاه گاز و یک پمپ بنزین احداث شد و ساختمان‌های شخصی و دولتی نیز ضوابط رعایت ارتفاع در محدوده حریم را اصلاً رعایت نکردند. با این حال، معاونت میراث فرهنگی آذربایجان شرقی تا اول فرودین ۱۴۰۲ شمسی موفق به تأمین بودجه برای تملک دوباره و آزادسازی مجدد مجموعاً ۱۳ هکتار از اراضی عرصه اصلی کاوشگاه «ربع رشیدی» شده است.

نواداد ادامه داد: از دیگر اقدامات راهبردی معاونت میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی، تأسیس پایگاه پژوهشی ملّی مجموعه میراث‌فرهنگی «ربع رشیدی» است که از سال ۱۳۹۸ شروع به فعالیت کرده است. تأسیس پایگاه «ربع رشیدی» اجازه می‌دهد که البته در صورت تأمین مستمر بودجه و اعتبارات لازم، فعالیت‌های پژوهشی و حفاظتی و مرمتی کاوشگاه «ربع رشیدی» در ۱۲ ماه از سال، بی‌وقفه در جریان باشد و از جمله احداث موزه تخصصی و کتابخانۀ تخصصی نیز برای این مجموعه پیش‌بینی شده است.

معاون میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی با اشاره به این‌که تشکیل پرونده ثبتی برای ثبت ربع رشیدی در فهرست میراث جهانی یونسکو از دیگر اهداف و برنامه‌های پایگاه است، گفت: در سال ۱۴۰۱ پرونده «ربع رشیدی» برای ثبت در فهرست میراث‌فرهنگی جهان اسلام (آیسسکو) ارسال شده است. ثبت وقف‌نامه «ربع رشیدی» که به قلم شخص خواجه رشیدالدین است و ثبت جامع التواریخ رشیدی نسخه کاخ ـ موزه گلستان در فهرست میراث معنوی و حافظه جهانی یونسکو در سال‌های گذشته از دیگر اقداماتی است که با همکاری و پیگیری معاونت میراث فرهنگی استان تحقق یافته است و نهایتاً باید به پروتکل بین‌المللی ربع رشیدی اشاره شود که بستر و زمینه بین‌المللی کاوش و پژوهش در ربع رشیدی فراهم کرده است.

نواداد درباره دستاوردهای پژوهشی «ربع رشیدی» اظهار کرد: از سال ۱۳۹۵ شمسی با امضای پروتکل بین‌المللی «ربع رشیدی» با مشارکت معاونت میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، پایگاه پژوهشی ملّی «ربع رشیدی»، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی دانشگاه هنر اسلامی تبریز و مؤسسه باستان‌شناسی آلمان و شهرداری کلانشهر تبریز ساختار پژوهشی «ربع رشیدی» در ابعاد بین‌المللی و با هدف هدایت پروژه به سوی ثبت این اثر ملّی در یونسکو شکل گرفت.

به گفته او دانشگاه آلمانی بامبرگ به این پروژه رسماً ملحق شده است و درخواست‌هایی از طرف دانشگاه‌های ایتالیا برای مشارکت در این پروژه بین‌المللی دریافت شده است.

معاون میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی اضافه کرد: در پنج سال اخیر پایان‌نامه‌ها و رسالات تحصیلات تکمیلی و دوره‌های پسادکتری در حوزه‌های باستان‌شناسی و باستان‌سنجی و مرمت و معماری مرتبط با ربع رشیدی در دانشگاه‌های هنر اسلامی تبریز، هنر اصفهان، بامبرگ و ازمیر به پایان رسیده و یا در حال انجام هستند.

نواداد ادامه داد: کاوش‌های باستان‌شناختی و مطالعات حفاظتی و مرمتی در فاصلۀ ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ شمسی با مشارکت میدانی دانشگاه هنر اسلامی تبریز و دانشگاه بامبرگ و مؤسسه باستان‌شناسی آلمان انجام شد که متأسفانه به علت همه‌گیری کرونا متوقف شد و امید است با تأمین بودجه از طرف مسؤولان استانی در بهار ۱۴۰۲ احیا و از سرگرفته شود. البته در این مدت پروژه‌های مطالعاتی نظیر تهیه نقشه لیزر اسکن سه بعدی برج بزرگ جنوبی با اهداف مرمتی و تهیه نقشه ژئوفیزیکی تحت‌الارضی کاوشگاه ربع رشیدی با اهداف باستان‌شناختی توسط دانشگاه شهید بهشتی و مؤسسه باستان‌شناسی آلمان انجام شده و به پایان رسیده است. در ترکیب واحدهای پژوهشی هیأت بین‌المللی ربع رشیدی در حال حاضر دو پروفسور، پنج دانشیار، دو استادیار، یک پژوهشگر پسا دکتری، یک دکتر مهندسی و یک دانشجوی دکتری حضور فعال دارند.

او همچنین درباره اقدامات حفاظتی و مرمتی «ربع رشیدی» بیان کرد: افزون بر خرید، تملک و آزادسازی ۱۳ هکتار از اراضی عرصه اصلی کاوشگاه «ربع رشیدی» که به خودی خود مانع از تخریب عمدی یا سهوی آن توسط عوامل انسانی می‌شود و همچنین صرف نظر از تجدید حصارکشی و دیوار حفاظتی کاوشگاه در جبهه جنوبی، آثار معماری مکشوف از پنج گمانه کاوش با روش تخمیر کاهگل سنتی که به تأیید کارشناسان حفاظت و مرمت پایگاه رسیده است، توسط کارشناسان مرمتی واحد کارآفرینی دانشگاه هنر اسلامی تبریز در دست اقدام است. همچنین کارشناسان این واحد از جمله کارشناسان فعال در مرمت و حفاظت میراث‌فرهنگی عتبات عالیات در کاظمین و کربلا و نجف اشرف نیز هستند.

نواداد همچنین گفت: تکمیل لیزر اسکن سه بعدی برج بزرگ جنوبی امکان آسیب‌شناسی دقیق آن را در ابعاد میلی‌متری فراهم کرده است و در حال حاضر مدیریت پروژه منتظر تخصیص بودجه و اعتبارات کافی برای شروع عملیات میدانی مربوطه است. آنالیز ملات برج بزرگ جنوبی توسط آزمایشگاه‌های دانشگاه صنعتی درسدن در آلمان انجام شده است و متعاقباً تیم کارشناسی بین‌المللی به این نتیجه رسیده است که برای انجام عملّیات مرمتی باید روش تهیه پخت سنتّی و اصیل ملات بازسازی و احیا شود که در همین راستا، معاونت میراث‌فرهنگی استان بر اساس طرح تیم آلمانی اقدام به ساخت کوره سنّتی مربوطه کرده است که البته باید با تأمین گاز صنعتی آن توسط شرکت گاز استان موافقت شود.

معاون میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی با بیان‌ این‌که راه‌اندازی این کوره به پایگاه ربع رشیدی اجازه می‌دهد به عنوان پایگاه تخصصی مطالعات ملات سنتّی آهک در سطح کشور مطرح شود، اظهار کرد: کاوش‌های باستان‌شناختی در حصار جنوبی همچنین منجر به بازنگری در آن دسته از طرح‌ها و ایده‌های مرمتی شده است که در دهه ۱۳۸۰ قبلاً پیشنهاد شده بود و متخصصان مرمتی پیشنهادی در حال حاضر بر انجام حفاظت حداکثری با روش‌های محیط زیستی دارند که از جمله ممانعت از فرسایش خاک با حفظ حداقل پوشش گیاهی ممکن است. متخصصان مرمتی «ربع رشیدی» نیز بر انجام اقدامات کاملاً دارای قابلیت برگشت‌پذیری تأکید کامل دارد. اقدامات حفاظتی برای مجموعه کاشی‌های معرق نفیس مکشوف نیز تا کنون توسط کارشناسان دانشگاه هنر اسلامی تبریز انجام شده است و مجموعاً پروژه «ربع رشیدی» دقت و اصرار دارد که فرآیند کارها تا حد امکان دقیقاً مطابق با آیین‌نامه‌های معاونت میراث فرهنگی کشور و یونسکو و کاملاً توسط کارشناسان متخصص و با رعایت تخصص‌گرایی محض انجام شود.

او بیان کرد: پروژه بین‌المللی ربع رشیدی نظر به اهمیتی این کاوشگاه و آثار مادّی و معنوی آن در ابعاد بین‌المللی در عالم اسلام دارد، از همان آغاز مورد رصد نهادها و مؤسسات علمی خارج از کشور بوده و مورد استقبال قرار گرفته است. دستاوردهای پروژه تاکنون در سه همایش بین‌المللی سالانه پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، یک پانل تخصصی در کنگره بین‌المللی باستان‌شناسی خاورمیانه در ایتالیا و دو پانل تخصصی باستان‌شناسی ایران در دانشگاه بوخوم آلمان و استانبول با مشارکت معاونت میراث‌فرهنگی استان، دانشگاه هنر اسلامی تبریز و طرف‌های آلمانی و کارشناسانی از ایتالیا و فرانسه و همچنین کنگره بین‌المللی بزرگداشت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی که با سعی و تلاش دانشکده معارف اسلامی دانشگاه تبریز در اسفند ۱۳۹۹ برگزار شد، بازتاب یافته است و دانشگاه بامبرگ نیز دوره‌های پسادکتری در این ارتباط را از سال ۱۴۰۱ آغاز کرده است.

نواداد در ادامه گفت: معاونت میراث‌فرهنگی از سال ۱۳۹۶ نسبت به تهیه و نصب گذر چوبی ویژه گردشگران اقدام کرده است. با توجه به وضعیت فعالیت کارگاه حفاظت و مرمت «ربع رشیدی»، در حال حاضر محدودیت‌هایی وجود دارد، اما در طرح‌های توسعه گردشگری البته به شرط تأمین بودجه و اعتبار کافی برای ادامه تملک و آزادسازی عرصه اصلی و سپس حریم «ربع رشیدی»، در نظر است که پارک و بوستان برای استفاده گردشگران، پارکینگ ویژه اتوبوس‌ها و ون‌هایی برای اجرای تورهای دست‌جمعی و تعدادی از تأسیسات رفاهی برای گردشگران تدارک دیده شود. نورپردازی و استفاده از عناصر و سازه‌های غیر نصبی و متحرک رفاهی و زیباسازی به نحوی که به آثار تاریخی تحت‌الارضی لطمه و صدمه نزند نیز در برنامه‌های طرح گردشگری قرار دارد، اما به هر حال باید شهروندان و مسؤولان شهر تبریز توجه داشته باشند که «ربع رشیدی» با توجه به اهمیت، قدمت، ابعاد و وسعتی که دارد، یک پروژه چندین‌ساله است که نیازمند تأمین مستمر و بی‌وقفه بودجه و اعتبارات کافی است؛ زیرا در فقدان تأمین بودجه و اعتبارات کافی برای استمرار کاوش‌ها و حفاظت و مرمت، عملاً چیزی برای بازدید گردشگران وجود ندارد. در این زمینه باید به تجارب موفق پایگاه‌های میراث فرهنگی پارسه و پاسارگاد در استان فارس اشاره شود. ماهیت گردشگری در «ربع رشیدی» از نوع گردشگری فرهنگی و تاریخی است که الزاماً رابطه‌ای ماهوی با کاوش و مرمت دارد.

معاون میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی تاکید کرد: تأمین بودجه و اعتبارات برای احیای پروژه «ربع رشیدی» در بهار و تابستان ۱۴۰۲ و همکاری مسؤولان شهر تبریز برای ادامه تملک و آزادسازی اراضی و به‌ویژه همکاری شهرداری تبریز و شهروندان محلۀ عباسی به منظور حفاظت و صیانت از ربع رشیدی در صدر فهرست مشکلات جاری و نیازمندی‌های «ربع رشیدی» است. شهروندان و گردشگرانی که منظره‌ای از ۱۳ هکتار خاک و تل و تپه‌ها را مشاهده می‌کنند، باید به خاطر داشته باشند که این تل و تپه مشتی از خاک و تودۀ سنگ نیست، بلکه در بطن و دل آن‌ها آثار مادی و میراث غنی هنر و معماری «ربع رشیدی» نهفته است که باید به مرور زمان و به تدریج کاوش و پدیدار گشته و حفظ و مرمت و صیانت شوند.

◀️ نگاهی اجمالی به آئین های رمضان در ایران - ۱۲ - همدان

مردم همدان همه ساله چند روزمانده به ماه رمضان با به‌جا آوردن برخی رسوم به ‌پیشواز این ماه مبارک می‌روند و خود را برای یک ماه عبادت کردن و روزه گرفتن آماده می‌کنند.

غبارروبی مساجد، کلوخ‌اندازان و تهیه مایحتاج رمضانی از برنامه‌های پیشواز از ماه رمضان در استان همدان است. ‌برخی مردم برای استقبال از رمضان در روزهای نخست، پانزدهم و آخر ماه شعبان روزه می‌گیرند. همدانی‌ها همچنین رسم‌های دیگری دارند که آنها را در خلال روزهای ماه رمضان برگزار می‌کنند.

کلوخ‌اندازان

کلوخ‌اندازان مراسمی برای استقبال از ماه رمضان است که در برخی از استان‌های کشور و چند روز قبل از شروع ماه‌ رمضان برگزار می‌شود. این رسم در همدان نیز مورد توجه مردم است. «کباب سرداشی» غذای مخصوص همدانی‌ها برای این روز است. کباب سرداشی از مخلوط گوشت چرخ کرده، سیب‌زمینی، پیاز، تخم‌مرغ، ادویه و گوجه فرنگی تهیه می‌شود.

سحری‌خوانی

سحری‌خوانی از رسم‌های قدیمی همدانی‌ها در ماه رمضان بود. در گذشته‌ رادیو، تلوزیون و ساعت وجود نداشت، به‌همین دلیل برخی افراد موظف بودند نیمه‌های شب در کوچه‌ها بگردند و با خواندن اشعار و گفتن بیدارباش! زمان سحر را خبر بدهند و روزه‌داران را بیدار کنند. در زمان قاجار عاملان حکومتی با شلیک توپ، زمان سحر را اعلام می‌کردند.

روزه قلاغی

خانواده‌های همدانی به کودکانی که هنوز به سن شرعی نرسیده و روزه گرفتن بر آنها واجب نیست، آموزش‌هایی برای فراگیری روزه گرفتن در نظر می‌گیرند. والدین هنگام سحری کودکان را بیدار می‌کنند تا سحری بخورند. کودکان هم بعد از خوردن غذای سحر تا نیم روز سعی می‌کنند چیزی نخورند. همدانی‌ها به این روزه «قلاغی» (کلاغی) می‌گویند که همان روزه کله گنجشکی‌ست.

دوختن کیسه برکت

دوختن «کیسه برکت» هم از دیگر رسم‌های رایج در همدان است که در روز ۲۷ این ماه برگزار می‌شود. این رسم مخصوص بانوان است و آنهایی‌ که می‌خواهند آن را به‌جا آورند برای اقامه نماز ظهر و عصر به مسجد می‌روند و قطعه‌ای پارچه‌ و نخ و سوزن همراه خود می‌برند و بین نماز ظهر و عصر کیسه برکت را می‌دوزند. آنها در این کیسه مقداری پول می‌گذارند و معتقدند این کار موجب افزایش خیر و برکت می‌شود. بعد پول‌ها را بین اعضای خانواده تقسیم می‌کنند تا خیر و برکت نصیب همه آنها شود.

توزیع آجیل مشکل‌گشا

تهیه و بسته‌بندی آجیل مشکل‌گشا نیز از رسم‌های مردم همدان است. هر کسی نذری دارد به نیت برآورده‌شدن آن، این آجیل را تهیه می‌کند و پس از بسته‌بندی به مسجد می‌برد و در فاصله نماز مغرب و عشاء بین نمازگزاران تقسیم می‌کند.

غذاهای ویژه رمضان

همدانی‌ها مانند مردم سایر نقاط کشور غذاها و خوردنی‌های ویژه‌ای برای ماه رمضان دارند که برخی را روی سفره افطار و برخی را روی سفره سحر می‌گذارند. این اقلام شامل آش رشته، فرنی، ترحلوا، طاس کباب، شامی کباب، سرداشی، بورانی و شیر برنج برای افطار و رشته پلو و آبگوشت مرغ برای سحر است. همچنین کماج، انگشت پیچ، پنجه‌خاله، نیس(نیست) در جهان و آگرده در کنار زولبیا و بامیا از شیرینی‌های رایج در همدان است. در مناطق روستایی هم هنوز نان‌های اوفاق، گرده‌چرب و شاتی نیز پخته می‌شود.

فرستادن افطاری به خانه نوعروس

در همدان برخی خانواده‌ها که پسرشان را تازه، داماد کرده‌اند، رسم دارند افطاری مفصلی تهیه ‌کنند و به تازه داماد بدهند تا با خود به خانه پدر نوعروس ببرد. خانواده نوعروس هم طبق رسوم، چند شب بعد خانواده داماد را برای صرف افطاری به خانه خود دعوت می‌کنند.

جمع کردن خرده‌نان‌های سفره‌ افطاری

مردم همدان باور جالبی دارند که همین باور بین ‌آنها موجب به وجود آمدن رسمی شده‌است. برخی از خانواده‌ها بعد از هر افطار، خرده‌نان‌های سر سفره را جمع‌ می‌کنند و در ظرفی مخصوص می‌ریزند و آنها را در کمال رعایت نکات بهداشتی نگه‌می‌دارند تا خرده‌نان‌ها تمیز و سالم بمانند. بعد این خرده‌نان‌ها را عید قربان بیرون می‌آورند و با آبگوشت ویژه‌ای گه از گوشت قربانی تهیه می‌شود، مخلوط و میل می‌کنند. باید توجه داشت که هوای همدان سرد و خشک است. بر همین اساس می‌توان مدت‌ها انواع نان را در صورت گذاشتن در مکان مناسب، بی‌آن‌که دچار کپک‌زدگی شود نگهداری کرد.

مراسم عزاداری و شب قدر

روزه‌داران همدانی طبق رسمی دیرین هر روز در مساجد و خانه‌ها مجلس ختم قرآن دارند. همچنین آنها در شب‌های عزاداری و قدر به مساجد می‌روند و ضمن برگزاری مراسم عزاداری، قرآن و دعای جوشن کبیر می‌خوانند. پختن غذای نذری و فرستادن آن به خانه همسایگان و بستگان نیز در این شب‌ها بین همدانی‌ها مرسوم است.

عید فطر

همدانی‌ها پس از یک ماه روزه‌داری صبح روز عید فطر به مصلاها و مساجد نزدیک خانه خود می‌روند تا نماز این روز را اقامه کنند. اغلب آنها پس از نماز، به زیارت اهل قبور می‌روند و برای شادی روح درگذشتگان خود فاتحه می‌خوانند و خیرات می‌دهند. همچنین رسم دیگر مردم استان در این روز، پختن «آش ترشی»است و در اغلب خانه‌های روستایی این آش تهیه می‌شود.

◀️ به بهانه ۲۸ فروردین ، روز ملی بزرگداشت حکیم سنایی غزنوی ، نگاهی اجمالی به زندگی و آثار وی

سیامک صحافی *

حکیم سنایی غزنوی از بزرگ‌ترین صوفیان و شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌ سرای زبان پارسی است که در سدهٔ پنجم هجری می‌زیسته‌است. برخی معتقدند که سنایی شاعری است که برای نخستین بار عرفان را به صورت جدی وارد شعر فارسی کرد.

سنایی ؛ شاعر زُهد و مَثل

مقاله حاضر، نگاهی گذرا به زندگی، آثار و تأثیرات ژرف سنایی در ادب فارسی است. در این مقاله، به ویژگی ‏های سبکی و نوآوری‏های سنایی در شعر و ادب فارسی اشاره شده است. نیز شعر او در قالب‏های مختلف، از جمله قصیده، غزل، مثنوی و قطعه بررسی و از هر یک، چند نمونه ذکر شده است که نماینده ویژگی‏های شعری و شخصیتی شاعر است.

زندگی سنایی

ابوالْمَجْد مَجْدود بن آدم سنایی غزنویْ شاعر، حکیم و عارف بزرگ قرن پنجم و اوایل قرن ششم، در سال 467 ق، در غزنه متولد شد و در همین شهر به سال 529 ق درگذشت و به خاک سپرده شد.

دوران کودکی و جوانی او در غزنین گذشت و در همین شهر به تحصیل علوم و معارف زمانه پرداخت و در تمامی علوم عصر، از ادبیات گرفته تا فقه و حدیث و تفسیر و طب و نجوم و حکمت و کلام، به درجه والایی رسید.

آثار سنایی

سنایی، یکی از پرُکارترین شاعران زبان و ادبیات فارسی است. علاوه بردیوان که شامل چهارده هزار بیت است، چند اثر منظوم و منثور دیگر دارد که عبارتند از:

1. حدیقه الحقیقه شامل ده باب از جمله: توحید، ذکر کلام باری، نعت نبی، فضیلت علم و معنی عقل، حکمت و امثال. این کتاب دگرگونی بسیاری در شعر فارسی پدیدآورد و شاعران را متوجّه آوردن معانی عقلی، حکمی و عرفانی در شعر کرد.

2. سیر العباد الی المعاد، منظومه ‏ای است رمزی و عرفانی که در آنْ نوعی سفر به عالَم روحانیات بیان شده است.

3. کارنامه بلخ یا مُطایبه نامه، منظومه کوتاهی است در حدود پانصد بیت که سنایی به هنگام اقامت در بلخ سروده است.

4. تحریمَةُ القلم، مثنوی بسیار کوتاهی است در حدود صد بیت که خطاب به قلم سروده و سپس وارد مسائل عرفانی می‏شود.

5. مکاتیب سنایی، شامل چند نامه از حکیم سنایی است.

سنایی، شاعری دارای دو دوران

دو دوره متفاوت بر زندگی سنایی گفته ‏اند:

دوران اول، مصادف با آغاز کار شعر و شاعری اوست. او در این دوره، در دربار سلاطین به ‏سر می ‏برد و با مداحی، نزد پادشاهان به دنبال مقام و مرتبت و زندگی‏ اش غرق در خوش‏گذرانی و عشرت ‏طلبی بود.

این دوره، دوره تاریک زندگی سنایی است؛ زیرا مانند شاعران هم عصر خویش، تمام سعی و تلاش خود را به ساختن قصاید مدحی و اغراق‏ آمیز درباره سلاطین نالایق معطوف کرده بود. ولی چندی نگذشت که وارد دوره دوم زندگی شده، از این روش زندگی بیزاری جُست و به عالم معنا روی آورد.

در این دوره که دوره روشن و بیداری زندگی سنایی است، او مداحی پادشاهان و بزرگان عصر را کنار نهاد و زهد و عبادت در پیش گرفت. در این راه کار او به حایی رسید که حتی وقتی سلطان وقت، بهرام‏ شاه خواست خواهر خود را به عقد او درآوَرَد، سنایی نپذیرفت و در جواب گفت:

من نه مرد زن و زر و جاهم
به خدا گر کنم و گر خواهم

ور تو تاجی دهی ز احسانم
به سر تو که تاج نستانم

شاید بتوان گفت که سنایی نخستین کسی است که شعر اخلاقی را بنیاد نهاده و نیز اول کسی است که عرفان را به صورت وسیع وارد شعر فارسی کرده است.

از این رو، سنایی را بنیان‏گذار شعر عرفانی می‏ دانند و تمام شاعرانِ پس از او، احترام بسیاری برای او قائل بودند. از جمله مولانا که با احترام از او یاد می ‏کند و در غزلی، عطّار را به منزله روح و سنایی را به منزله چشم آن روح می داند و خود را پیرو این دو شاعر بزرگ می‏ شمارد و می‏ گوید:

عطار روح بود و سنایی دو چشم او
ما از پی سنایی و عطار آمدیم

سنایی، منتقد اجتماع با سلاح زهد

امتیاز سنایی بر دیگر کسانی که به شعر زهد و مثل پرداخته ‏اند، شیوه بیان مقصود و نیز شجاعت او در انتقاد از حاکمان و نهادهای فاسد دوره خود است.

زهد دیگران، زهدی منفی و ستم‏پذیر است، ولی زهدی که سنایی عرضه می‏کند، زهدی است مثبت و بدون سازش‏کاری.

گزیده ‏ای چند از قصاید سنایی

سنایی همواره انسان را به رهایی از قید خودی و خودبینی دعوت می‏ کند. از نظر او، انسان باید هم از جسم چشم پوشی کند و هم از جان، نه در جسم منزل کند نه در جان و مانند حضرت ادریس پیش از مرگ بمیرد؛ یعنی قبل از آن‏که مرگ به سراغ او رود، تمام صفات غیراخلاقی خود را نابود سازد:

مکن در جسم و جان منزل، که این‏دون است و آن والا
قدم زین هر دو بیرون نه، نه این‏جا باش و نه آن‏جا

گواه رهرو آن باشد که سردش یابی از دوزخ
نشان عاشق آن باشد که خشکش بینی از دریا

چه مانی بهر مُرداری چو زاغان اندرین پَستی
قفس بشکن چو طاووسان، یکی بَرْ پَرْ، برین بالا

بمیرای دوست پیش از مرگ، اگرمی‏زندگی‏خواهی
که ادریس از چنین مُردن بهشتی گشت پیش از ما

درگه خلق و درگاه خداوند

سنایی معتقد است که وابستگی و چشم داشت به مخلوق، مایه فرومایگی رسوایی و دوری از خداوند است.

هرکه به درجه‏ای از علم و معرفت و آسایش رسید، فقط از راه بندگی درگاه خداوند بدان دست یافت، نه بندگی فردی چون خود.

انسان نباید از طاعت خود به دام غرور و نخوت بیفتد، هم چنین نباید به سبب معصیت و گناه، از درگاه خداوند مأیوس شود.

درگه خلق، همه زرق و فریب است و هوسْ
کار، درگاه خداوندِ جهان دارد و بَسْ

هر که او نام کَسی یافت، از آن درگه یافت
ای برادر، کَسِ او باش و میندیش از کَسْ

گر چه در طاعتی، از حضرت او «لاتَأمَنْ»
ورچه با معصیتی، از در او «لا تَیْأَسْ»

ورچه خوبی، به سوی زشت، به خواری مَنِگر
کاندرین مُلْک چو طاووس، بِه کارَست مگس

چنگ در گفته یزدان و پیمبر زن و رُو
کان‏چه قرآن و خبرنیست فسانه‏ست و هوس

شرط مردان حق

سنایی در قصیده بسیار زیبایی به وصف مردان حق می ‏پردازد. از نظر او در دل مرد خدا، تنها عشق پروردگار ساکن است.

مرد حق در بند وصل و هجران نیست، بلکه پیوسته بر درگاه دل حاضر است و جان خود را به فرمان بری از فرمان خداوند وا می‏ دارد.

مرد حق به وجود خود کافر است و به وجود پروردگار مؤمن:

شرط مردان نیست در دل عشق جانان داشتن
پس اندر بند وصل و بند هجران داشتن

بلکه اندر عشق جانان شرط مردان آن بُوَد

بر درِ دل بودن و جان پیش فرمان داشتن

شرط مؤمن چیست؟ اندر خویشتن کافر شدن
شرط کافر چیست؟ اندر کفر ایمان داشتن

دین و زهد

سنایی در دو بیت به تعریف دین و زهد پرداخته است. وی دین را تقیّد به حُکم و فرمان خدا و زهد را روی گردانی از غیر خدا می‏داند.

دین سرباز زدن از خواست و هوا و هوس خود است و زهد نادیده انگاشتن هرچه غیرخداست.

دین نباشد با مراد و با هوا در ساختن
دین چه باشد؟ خویشتن در حکم دیّان داشتن

زهد چِبْوَد؟ هر چه جز حق روی از آن برتافتن
زهد نَبْوَدْ روی چون طاعون و قطران داشتن

شکایت از غربت اسلام در میان مسلمانان

سنایی در قصیده ‏ای، از روی گردانی مردم دوره خود از تعلیمات اسلامی و روی ‏آوری آنان به گفتارهای حکیمان یونان که در آن دوره رایج بود، با زبانی سوزناک و از سرِ درد شکوه و آنان را به اسلام و تعلیمات آن دعوت می‏کند:

مسلمانان مسلمانان، مسلمانی مسلمانی
ازین آیین بی‏دینان، پشیمانی پشیمانی

مسلمانی کنون اسمی است، بر عرفی و عاداتی
دریغا کومسلمانی دریغا کومسلمانی؟

شراب حکمت شرعی خورید اندر حریم دین
که محروم‏اند ازین عشرت هوس‏گویان یونانی

نعت علی علیه‏ السلام

سنایی ارادت ویژه ‏ای به خاندان پیامبر اسلام دارد و این ارادت، در جای جای آثارش قابل ملاحظه است. او در قصیده‏ ای در نعت علی علیه‏ السلام به وصف جان فشانی‏ها و خدمات ارزنده آن حضرت در راه استقرار دین اسلام پرداخته است:

ای امیرالمؤمنین ای شمع دین‏ای بوالحسن
ای به یک ضربت ربوده جان دشمن از بدن

ای به تیغ تیز، رستاخیز کرده روز جنگ
وی به نوک نیزه کرده شمع فرعونان لَگَن

گر نبودی زخم تیغ و تیرت اندر راه دین
دین نپوشیدی لباس ایمنی برخویشتن

هیچ کس را در جهان، این مایه مردی نبود
کوبه میدان خطر سازد برای دین، وطن

این جلال و این کمال و این جمال و منزلت
نیست کس را در جهان جز مرتو را ای بوالحسن

غزل سنایی

سنایی در غزل‏ سرایی نیز مانند قصیده‏ سرایی، یک نوآور است؛ غزل‏های او، سرآغاز غزل‏های عرفانیِ ادب پارسی است.

غزل‏های سنایی، مادرِ تمام «غزلیات شمس» و بسیاری از غزل‏های بلند و پُرشکوه شعر فارسی است.

محتوای غزلیات سناییْ عشق، معرفت و وارستگی از وجود خود است و صدای تپشِ دل، از یکایک غزل‏های او شنیده می ‏شود.

توحید

توحید پروردگار، یکی از مباحثی است که سنایی در آثار خود بسیار بدان پرداخته است. او غزلی درباره توحید و خداوند متعال دارد که بی‏ شک یکی از زیباترین و دل‏ نشین‏ ترین غزلهای زبان فارسی است.

زبان این غزل، زبانی است ساده و دور از هر تکلف و این ویژگی، لطف و طراوت خاصی به غزل او بخشیده است.

شاعر در این غزل صفات پروردگار را در شعر خود آورده و با سادگی در خور توجّهی، با خداوند به راز و نیاز پرداخته است:

ملکا ذکر تو گویم که تو پاکی و خدایی
نروم جز به همان ره که توأم راه نمایی

همه درگاه تو جویم همه از فضل تو پویم
همه توحید تو گویم که به توحید سزایی

تو حکیمی تو عظیمی تو کریمی تو رحیمی
تو نماینده فضلی تو سزاوار ثنایی

نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی
نتوان شبه تو گفتن که تو در وهم نیایی

همه غیبی تو بدانی، همه عیبی تو بپوشی
همه بیشی تو بکاهی، همه کمّی تو فزایی

لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید
مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی

قطعات سنایی

قطعات سنایی نیز از جهت مضمون، جدا از غزلیات و قصاید او نیست. قطعات او، مشتمل بر پند و اندرز به خلق در دوری از مردم ‏آزاری، هم‏نشینی با بدان و غرور و نخوت؛ و نیز تشویق مردم به معاشرت با اهل خدا، بردباری، فروافتادگی، عزّت نفس، راست‏کاری و غنیمت دانستن وقت است.

ارزش سفر

قدر مردمْ سفر پدید کند
خانه خویش، مرد را بند است

چون به لنگ اندرون بُوَد گوهر
کس نداند که قیمتش چند است

مضرت مصاحبت با بدان
منشین با بدان که صحبت بد

گر چه پاکی ، تو را پلید کند

آفتاب ار چه روشن است، او را
پـاره ‏ای ابـر ، ناپدید کند

رسم زیستن

با همه خلق‏جهان گرچه از آن
بیش‏تر بی‏رَه و کم‏تر بِه رَهَنْه

تو چنان زی که بمیری، بِرَهی
نه چنان چون تو بمیری بِرَهَنْه

خاک ساری و فروافتادگی
چون خاک باش، در همه احوال بردبار

تا چون هواتْ بر همه کس قادری بُوَد
چون آب نفع خویش به هرکس همی رسان
تا هم چو آتشت ز جهان برتری بُوَد

وقت شناسی

هم اکنون، از هم اکنون داد بستان
که اکنون است بی‏شک زندگانی

مکن هرگز حوالت سوی فردا
که حال و قصّه ی فردا ندانی

مذمت می‏گساری

نکند دانا مستی، نخورد عاقل مِیْ
ننهد مرد خردمند سوی مستی پِیْ

چه خوری چیزی، کز خوردن آن چیز تو را
نِیْ، چون سرو نماید به مثل، سروْ چو نِیْ

گر کنی بخشش گویند که:«مِیْ کرد نه او!»
ورکنی عربده گویند که: «وی کرد نه مِیْ»

گفتار کریمان

یک روز، منوچهر بپرسید ز سالار
که «اندر همه عالم چه بِه؟ای سام نریمان»

او داد جوابش که«درین عالم فانی،
گفتار حکیمان بِه و کردار کریمان»

ابله و اشتر

ابلهی دید اشتری به چَرا
گفت نقشت همه کژ است چرا؟»

گفت اشتر که «اندرین پیکار
عیب نقاش می‏کنی هش‏دار!

در کژی‏ام مکن به عیب نگاه
تو زمن راه راست رفتن خواه

نقشم از مصلحت چنان آمد
از کژی، راستی گمان آمد»

*ایران شناس و رئیس انجمن تاریخ و میراث ایرانیان

Spiritual heritage - 160 - Customs of local communities - Bushehri Dance

Passionate Songs of Ports Residents

Folk music has a significant role in the life of Bushehr people, from ceremonies to mourning events and during the time of work or children sleeping; it has a long history in the culture of the people. The strong relation between the types of music and the life of people in this region is in such a way that working in the sea or even in the land is not imaginable without rhythmic movements and folk songs. The sample of that is the Bushehri sailors' song in the sea that is known in the local language as "Nime" which creates a specific passion and joy in the sea and has been registered on the intangible heritage list of Iran. The background of these kinds of joyful songs in the Bushehr region dates back to the songs and rhythmic movements of the Black African and Arab’s workers at the time when they work in southern coast of Iran that is currently considered to be a local feature

The Roots of Bushehri dance

In fact, the ceremony’s music and dance of this region are combined of Bushehri music and adjacent tribes and migrants such as Kohgiloye & Boyer Ahmad’s Lurs, Bakhtiari and Qashqaei. Also, there is a collection of folk songs and dances in Bushehr that are common as "Bandari" its origin is not completely clear and it is common in Abadan, Khorramshahr and Bandar Abbas ports, too. The rhythm of Bushehri dance is fast with shaking the shoulders, hands and fingers. The feet are moved along each other across an imaginary circle and the dancers sometimes put their hands on the rein or move them in front of their body and above the head

Shoulder shaking in Bushehri dances is accompanied by dancers bending, moving their hands up and down in front of their body sometimes with a sword driven from the Arabian and African movements, however, the Bushehri dance movement is like the culture of Luri dance as a whole. The dance which is known as "Dore", "Dori" and "Dorei" in Bushehr is performed by various styles and instruments such as Bagpipes, double reed, single reed, horn, Dammam and cymbal. The prominent feature of Bushehri dances is the dance with a handkerchief in a circle with a prologue like singing that is known as "Hajiati" (or Hajioti). The prologue of Hajioti is performed at the start of dances for gathering the dancers together, prepare them and create a dance semicircular

Types of dances in ports

The chain, circular and group form are the other features of Bushehri dance along with the slow whirl, and repeated shaking the shoulder in the most regions. Bushehri dance is divided into Dori dances and other dances. Dori and chain form dances are done in a semicircular field by groups in Bushehr. The semicircular of dance is sometimes created with no "Serchopi" (means someone who stands as the first person of dance group). Sometimes, the musicians stand at the start of the group and they also dance with playing the instruments simultaneously. The rhythm of Bushehri dance is increased from slow to fast and its main characteristic is changing in tempo at the end of each song which is intensified little by little. These types of Bushehri chain dances are two independent collections as Bushehri Dore and Chahardastmale Dore which are done at the same time

Bushehri Dore includes two types of dances which are named Chobi Bushehri and Shaki. This type of Dori is started with Chobi that is a slow dance and it is finished by Shaki. Chahardastmale Dore includes Chahardastmale chobi, Khorde Raqasi and Sepa which is the fastest type of dance in this collection. One of the features of this Dore is dance with a handkerchief and also it is done with no Dastmal and its movements are like Luri dance which shaking the shoulders have been added to it. The other dances which constituted the second collection are Khamiri, Bandari, Molodi and Torki Dastmali performed with some differences in the forms of dancing

◀️ میراث معنوی - ۱۶۰ - آداب و رسوم جوامع محلی - رقص بوشهری

در استان بوشهر موسیقی محلی از جمله موسيقي هاي پرشور و هيجان ایران است که در کلیه ی شئون زندگی مردم منطقه از جشن ها گرفته تا عزا، از کار تا لالایی مادران و غیره و در هر یک همراه با حالات متناسب و خاص خود اجرا می شود. ارتباط قوی میان انواع موسیقی و زندگی مردم این منطقه به گونه ‌ای است که حتی کار و انجام حرکات ریتمیک بر روی دریا و گاه خشکی که در میان کارگران هماهنگی ایجاد می ‌کند، بدون نغمه ‌هایی به نامِ محلیِ «نیمه» (نی‌ مه: آوای ملوانان بوشهری در دریا، ثبت‌ شده در فهرست میراث ناملموس کشور) تحرّک و جنش لازم را نداشته و اصولاً امکان ‌پذیر نیست. ریشه ی نغمه های شاد این گونه موسیقی در منطقه ی بوشهر ضمن تأثیرپذیری از موسیقی و حرکات موزون کارگران افریقایی و عربی که در دوره ای خاص در سواحل جنوب ایران مشغول به کار بوده ‌اند، خصلتی بومی دارد. رقص و موسیقی مراسم سرور و شادی این منطقه آمیخته ای از موسیقی های بوشهری و موسیقی اقوام همجوار و مهاجر نظیر لرهای کهگیلویه و بویراحمد، بختیاری و قشقایی است. خاستگاه ترانه و رقصی محلی در بوشهر که با نام «بندری» شناخته می ‌شود و در بنادر آبادان و خرمشهر تا بندرعباس نیز رواج دارند، به طور دقیق مشخص نیست. موسیقی و رقص بندری ريتمى تند دارد که با لرزاندن شانه و تکان دادن دست‌ ها و انگشتان توأم است. پاها قدم به قدم روی خط فرضی دایره، کنار یکدیگر قرار می ‌گیرند و گاهی دست‌ ها را بر کمر گذاشته و یا جلوی بدن و بالای سر تکان می ‌دهند. در رقص های بوشهری شانه لرزانی (یَزلِه) با خم و راست شدن رقصندگان همراه است. بالا و پایین بردن دست در جلوی بدن که ممکن است با شمشیر همراه باشد، با تاثیر پذیرفتن از حرکات عربی و آفریقایی پدید آمده است. در حالی که کلیت حرکات رقص بوشهری به فرهنگ رقص‌های لری (لر بزرگ: ساکن در کهگیلویه و بویراحمد، و چهارمحال و بختیاری و لر کوچک: ساکن در لرستان) شباهت بسیار دارد.
رقص در بوشهر «دوره»، دوری و یا دوره ای نامیده می ‌شود که با سبک ‌ها و با سازهاى مختلفی نظیر نى‌ انبان، نى جفتي، نی تکي، بوق، دمام و سنج، بنا به نوع رقص اجرا می ‌شوند. از مشخصات بارز رقص‌ های بوشهر، رقص با دستمال است که در دایره ی باز اجرا می ‌شود و شروع رقص با درآمدی آوازی به نام حاجیاتی (حاجیوتی) است که گاه به جای آن «نسایی» (نوعی لالایی) می ‌نوازند. درآمد حاجیوتی در ابتدای رقص‌ ها برای جمع شدن و آمادگی رقصندگان و تشکیل دایره ی رقص اجرا می‌ شود. دوری و زنجیره ‌ای و دسته‌ ای بودن، عدم تماس بدنی و شرکت زنان و مردان، چرخ ‌های آهسته و لرزاندن شانه، از دیگر ویژگی‌ های رقص‌ های بوشهری است. رقص بوشهری در واقع شامل دو نوع می شود:
1. رقص‌ های دوری و زنجیره‌ ای: رقص‌ های دوری و زنجیره ‌ای در بوشهر در دایره ی باز و به‌ طور دسته ‌جمعی اجرا می‌ شوند. دایره ی رقص گاه مجزا بدون «سرچوبی» مشخص تشکیل می‌ شود و ممکن است نوازندگان در ابتدای دسته قرار بگیرند و در حال نواختن ساز با رقصندگان برقصند. ریتم رقص‌ های دوری بوشهر، از آهسته به تند تغیییر می ‌کند و مشخصه ی بارز آن تغییر تمپو در خاتمه ی هر آهنگ است که به مرور تند می شود. رقص‌ های دوری و زنجیره ‌ای بوشهر دو مجموعه ی مستقل اند که با هم اجرا می ‌شوند:
الف: دوره ی بوشهری شامل چوبی بوشهری و شَکی است. این دوره با چوبی که رقصی آهسته است آغاز می ‌شود و به شَکی که در آن ترانه‌ های «ای خدا یا لله یا لله»، «ربابه» و غیره اجرا می ‌شوند ختم می شود.
ب: دوره ی چهار دستماله: شامل چوبی چهاردستماله، خرده رقاصی و سه پا (تندترین رقص) است. ویژگی این دوره، رقص با دستمال است هرچند که گاهی بدون دستمال نیز اجرا می ‌شود. حرکات آن به رقص‌ های لری شباهت دارد و شانه لرزانی نیز به آن اضافه شده است.
2. سایر رقص‌ ها شامل خَمیری، بندری، مولودی و تُرکی دستمالی هستند که تفاوت ‌هایی نیز در نحوه ی اجرا دارند.

◀️تحقق شعار سال با توجه به حوزه گردشگری و صنایع‌دستی

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه شعار امسال مهار تورم و رشد تولید است، گفت: با توجه ویژه به توسعه گردشگری و صنایع‌دستی در ایران می‌توان در اسرع وقت به درآمد قابل توجهی دست یافت که نتیجه آن نیز کاهش تورم و بیکاری در کشور خواهد بود.

حجت‌الاسلام سیدسلمان ذاکر، نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با میراث آریا اظهار کرد: با توجه اینکه در حال حاضر ایران با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند نیاز است که از راه‌های دیگری به غیر از نفت درآمدزایی کرد.

او افزود: یکی از سهل‌ترین و بهترین‌ها راه‌ها برای درآمدزایی در کشور توجه به حوزه گردشگری است چرا که ایران با داشتن فرهنگ غنی، آثار تاریخی چند هزار ساله و آب‌وهوای چهار فصل یکی از مستعدترین کشورها برای جذب گردشگر است.

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه گردشگری موتور محرکه سایر حوزه‌ها نیز است، ادامه داد: هنگامی که یک گردشگر هنگامی که وارد یک کشور می‌شود

همچنین حضور گردشگران در ایران موجب می‌شود تا پروژه ایران‌هراسی استکبار جهانی با شکست مواجه شود و مسافران با حضور در ایران از نزدیک شاهد پیشرفت‌ها و امنیت در کشور خواهند بود.

حجت‌الاسلام ذاکر تصریح کرد: امروزه جنگ نرم دشمنان متوجه فرهنگ مردم و بنیان خانواده‌ها است که برای این منظور باید هویت تاریخی و فرهنگی ایران را به نسل جدید معرفی کرد و در این راستا آشنایی جوانان با آثار تاریخی، قهرمانان و شخصیت‌های بزرگ تاریخی بسیار ضروری است.

او خاطرنشان کرد: تلاش برای ثبت جهانی آثار تاریخی نیز گامی مهم برای شناندن تاریخ و هویت ایران به جهانیان است که برای این منظور باید مجلس با اختصاص اعتبار و بودجه از وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌‌دستی حمایت لازم را داشته باشد.

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: با توجه به بررسی برنامه هفتم توسعه در مجلس سعی می‌شود توجه ویژه‌ای به حوزه فرهنگ به ویژه‌ در بخش گردشگری و میراث‌فرهنگی در این برنامه شود.

حجت‌الاسلام ذاکر همچنین با اشاره به ضرورت اشتغال‌زایی در حوزه صنایع‌دستی گفت: برای افزایش استغال از این حوزه باید تسهیلات لازم به هنرمندان پرداخت شده و کلاس‌های آموزشی برگزار شود که در سال مهار تورم و رشد تولید شاهد افزایش اشتغال و کاهش بیکاری در کشور باشیم.

او با بیان اینکه آذربایجان دو اثر ثبت جهانی قره‌کلیسا چالدران و تخت سلیمان تکاب و بیش از ۱۷۰۰ اثر ثبت ملی دارد، اضافه کرد: همچنین این استان در رشته صنایع چوبی، گلیم‌بافی و چرم‌دوزی نیز در سطح کشور حرف‌های زیادی برای گفتن دارد که با سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها می‌توان به افزایش اشتغال در استان کمک کرد.

حجت‌الاسلام ذاکر همچنین با اشاره به افتتاح تونل انتقال آب به دریاچه ارومیه در سال گذشته گفت: خوشبختانه با اقدامات انجام شده این روزها دریاچه ارومیه نیز وضعیت آبی خوبی داشته و پذیرای گردشگران بسیاری بوده که این دریاچه نیز یکی از ظرفیت‌های بی‌نظیر گردشگری است.

◀️ برنامه‌ریزی جدید برای گردشگران طبقه متوسط و متوسط به پایین

وزیر میراث‌فرهنگی آژانس‌های مسافرتی را خط مقدم گردشگری دانست و گفت: باید برنامه‌ریزی جدیدی برای گردشگران طبقه متوسط و متوسط به پایین انجام شود.

به گزارش مهر، سید عزت‌الله ضرغامی با بیان اینکه آژانس‌ها و دفاتر خدمات مسافرتی خط مقدم گردشگری هستند، گفت: اقدامات شما بسیار بزرگ، ارزشمند، آرمانی، فرهنگی و اقتصادی است.

وی با بیان اینکه دنیا باید با ایران آشنا شود، گفت: راهی جز این وجود ندارد لذا برای مقابله با ایران هراسی و ترویج انقلاب اسلامی و حرکت مردم هیچ راهی نداریم جز اینکه دنیا و حتی برخی از رسانه‌های جهت دار جهانی از خارج بیایند داخل و ایران را ببیند و خودشان باور کنند؛ حتی اگر مشکلات عدیده‌ای هم در مسیر گردشگری کشورمان وجود داشته باشد.

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با بیان اینکه دریچه جدیدی در حوزه گردشگری مانند روسیه و چین باز شده است، تصریح کرد: من توقعم از شما همکاران عزیز این است که برای این ظرفیت‌های جدید برنامه ریزی کنید.

وی با اشاره به اینکه گردشگری داخلی در نوروز افزایش داشت، گفت: متأسفانه براساس آمار و بررسی‌های موجود، مراکز اقامتی سطح بالا ضریب اشغال خیلی خوبی داشتند اما با اینکه تعداد گردشگران افزایش داشته مراکز اقامتی پایین‌تر ضریب اشغال نزولی داشتند و این مسئله اصلاً قابل قبول نیست.

ضرغامی ادامه داد: احساس می‌شود که ضریب جینی افزایش یافته و آن افرادی که بحث مالی خوبی دارند به خوبی می‌توانند سفر بروند و طبقه متوسط و متوسط به پایین متأسفانه حتی نتوانستند از امکانات اقامتی ارزان‌تر استفاده کنند در حالی که گردشگری حق همه آنهاست و اقامتگاه‌های مربوطه نیز ظرفیت‌های خالی زیادی داشتند.

◀️ وزارت میراث فرهنگی به حال خود رها شده است

یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: وزارت میراث فرهنگی به وظایف خود عمل نکرده و از طرف دیگر اقدامی برای اعلام وصول استیضاح وی از سوی هیات رئیسه مجلس صورت نمی گیرد.

به گزارش ایسنا، فتح الله توسلی در تذکری شفاهی در جریان جلسه علنی امروز مجلس، بیان کرد: وزارت میراث فرهنگی عملا به حال خود رها شده و نه وظایف مربوط به صنایع دستی نه گردشگری و نه میراث فرهنگی را انجام نمی‌دهد. معاون این وزارتخانه نیز صراحتا اعلام می‌کند که هر کاری می‌خواهید بکنید.

وی در ادامه اظهار کرد: ما از هیأت رئیسه درخواست استیضاح وزیر میراث فرهنگی را داشته‌ایم و سوال از وزیر نیز طرح کرده ایم. اگر واقعاً نمایندگان نقشی ندارند صراحتاً به ما اعلام کنید. استیضاح چند وزیر در حال حاضر در هیأت رئیسه است ولی اقدامی نمی‌شود.

نماینده مردم بهار و کبودرآهنگ در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: اجرای وظایف وزارت میراث فرهنگی دیده نمی‌شود و اگر کسی این وزیر را نقد کرده همیشه در مظان اتهام بوده است. غار علیصدر که ماهانه چند ده هزار مسافر دارد هیچ مدیریتی ندارد و در حوزه میراث فرهنگی و صنایع دستی نیز اقدامی نمی‌شود.

◀️ ایرانی‌ها بیشتر به کجا سفر می‌کنند؟

آخرین گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، نشان می‌دهد ایرانی‌ها برای سفر کدام کشورهای خارجی را بیشتر انتخاب می‌کنند.

به گزارش انجمن نیوز، گزارش اخیرا منتشرشده از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری (World Travel & Tourism Council) که آمار سفر کشورها در سال ۲۰۲۱ را ارائه کرده، نشان می‌دهد که کشور ترکیه با اختلاف زیاد مقصد اصلی شهروندان ایرانی است و بر این اساس ۷۱ درصد از سفرهای توریستی ایرانی‌ها به کشور ترکیه انجام شده است.

ترکیه قصد دارد امسال به درآمدهای بالای گردشگری دست یابد و با افزایش ۳۰ درصدی شمار گردشگران، هدف کسب درآمد سالانه ۶۰ میلیارد دلاری را در سر دارد. پیش‌بینی‌ می‌شود شمار گردشگران ورودی به ترکیه امسال به ۱۵ میلیون نفر برسد.

همچنین طبق گزارش سازمان جهانی سفر و گردشگری، کشور عراق میزبان ۱۳ درصد از سفرهای خارجی ایرانیان بوده است و امارات متحده عربی با ۶ درصد و سوریه و ارمنستان هر یک با ۲ درصد، به ترتیب بیشترین میزبانی را از مسافران ایرانی داشته‌اند.

۶ درصد از سفرهای خارجی‌ ایرانی‌ها نیز به مقاصدی غیر از این ۵ کشور انجام شده است.

ترکیه در حالی با اختلاف بزرگترین میزبان گردشگران و مسافران ایرانی است که در سال ۲۰۱۹ میلادی از سفرهای خارجی ایران‌ها ۵۲ درصد سهم داشت و در سال‌های بعد توانسته سهم خود از بازار ایران را ۱۹ درصد افزایش دهد و این سهم را به ۷۱ درصد برساند.

این گزارش همچنین نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۹ کشور عراق درصد بالاتری از گردشگران ایرانی (حدود ۱۸ درصد) را به خود جذب کرده بود، اما در چند سال گذشته حدود ۵ درصد از سهم بازار ایران را از دست داده و به عدد ۱۳ درصد رسیده، که این سهم عمدتا به ترکیه رسیده است.

Spiritual heritage - 159 - Customs of local communities - Bakhtiari dance

Dance is a beautiful and valuable ritual among Bakhtiari tribes which is the symbol of unity, sympathy, correlation and cooperation of them. Bakhtiari people are resolute and accurate in performing their traditional dances and also they dance in various forms in their happiness ceremonies and wedding parties. First of all, you should be familiar with the words related to Chaharmahal & Bakhtiari dance the most important of which is "Tushmal"

In fact, "Tushmal"s are some Bakhtiari musicians and local singers who have an essential role in performing dance ceremonies. Their traditional music and poetries have been sustainable by the sound of Sorena and drum and it makes a kind of coordination and excitement with the sound of their instruments. Each tribe in Bakhtiari area has an exclusive Tushmals who is accompanying the tribe in all happiness ceremonies or mourning. The beautiful philosophy of dance in Bakhtiari tribe is taken from the background and the type of the nomadic life of them. Bakhtiari’s elders start the dance as the forefront of the dance group. In most of the dances, women with colorful clothes and local accessories on their cloth, dance with the rhythm of Toshmals, simultaneously with men who wore the local clothes. This dance is performed in some regions of Iran such as Lorestan, Kohgiluyeh & Boyer Ahmad, Khuzestan, Bushehr and Fars among tribes in different styles. As a whole, Bakhtiari dance is performed in several types and mostly divided into two main groups one of which is particularly for men and is a kind of martial dance and the other type is a group dance. The dance of first group is "Tarke Bazi" or "Jangnome" which is known by names of "Choub Bazi" and "Cho Bazi"

Tarke Bazi is the only type of Bakhtiari men dance that women do not participate in. This is a kind of martial dance performed 2 by 2 with pieces of wood named Tarke or Derak and the others stand at the sides and participate in dance in turn and fill the place of previous dancers. This dance is a symbol of men’s strength and prowess. The second group includes different kinds of dance which are usually performed by men and woman in a group. "Sepa" is one of the group dances in which women and men stand alternately in a circular form. This dance has a quiet rhythm which also the elders can participate in. Arabi dance is another type of Bakhtiari dance which has a fast paced rhythm mostly performed by adults because it needs to a powerful body. This dance is known to be Yalombe in rural dialect

◀️ میراث معنوی - ۱۵۹ - آداب و رسوم جوامع محلی - رقص بختیاری

رقص یکی از آداب و رسوم زیبا و ارزشمند در استان چهارمحال و بختیاری، در میان طوایف بختیاری است که نمادی از اتحاد، همدلی، همبستگی و هماهنگی آنان به شمار می رود. مردم بختیاری در ادای حرکات موزون سنتی قوم شان مصمم و دقیق بوده و در جشن های شادی و مراسم عروسی با شیوه های گوناگون به اجرای رقص می ‌پردازند.
توشمال ها؛ نوازندگان و خوانندگان محلی بختیاری هستند که در اجرای مراسم رقص نقشی اساسی دارند. آنان موسیقی و اشعار محلی ایل خود را با صدای سرنا و دهل خود پایدار ساخته و با نوای ساز خود، ریتم، هماهنگی و هیجان رقص را عهده ‌دار هستند. به طور معمول هر طایفه و تیره ای در بختیاری، توشمال های خاص خود را دارند که در تمامی مراسم ‌های شادی و یا سوگواری آنان را همراهی می کنند. در برخی از مجالس، رقصندگان در کنار هم دایره وار ایستاده، در هر دو دست دستمالی گرفته و آن را تکان می دهند و پاها را به عقب و جلو می برند، توشمال ترانه هایی را می خوانند و پس از آن رقصندگان و یا اطرافیان با ادبیات شورانگیزی ابیات را تکرار کرده و به آن پاسخ می دهند. در بخش ‌هایی از برخی مناطق ایران نظیر، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر و فارس، در بین اقوام نیز این نوع رقص به سبک ‌ها و شیوه ‌های مختلف اجرا می ‌گردد.
در واقع فلسفه ی زیبای رقص و پایکوبی در ایلات بختیاری برگرفته از پیشینه و نوع زندگی عشایری آنان است. بزرگان طوایف بختیاری به عنوان جلودار آغازکننده ی رقص می شوند. در اکثر این حرکات موزون زنان با لباس های زیبای رنگارنگ و درخشان و زیورآلات محلی مخصوصی که بر روی لباس می اندازند و مردان با لباس محلی با نام شلوار دَبیت و چوقا با صدای تشمال و صدای کِل‌زدن ها و هلهله به ‌صوررت هماهنگ حرکات رقص را انجام می دهند. ایجاد صف های منظم و فشرده، هماهنگی حرکت دست ها و پاها با یک ضرباهنگ منظم و دلنشین، یک کوچ هماهنگ را نشان میدهد و نمادی از حرکت عشایری است که باید در کنار هم از مسیرهای سخت و گاهی صعب العبور گذر کنند.
رقص های بختیاری در چندین نوع اجرا شده و عمدتاً به دو گروه کلی تقسیم می شوند:
گروه اول: رقصِ «تَرکه‌ بازی» یا جنگنومه، چوب ‌بازی یا چوبازی، تنها شیوه ای از رقص مردانه ی بختیاری است که زنان در آن شرکت نمی کنند. این رقص نوعی رزم بوده و به صورت دو به دو با چوب هایی به نام دِرَک و ترکه انجام شده و دیگران در اطراف ایستاده و به نوبت وارد رقص می شوند و جای نفرات قبلی را می گیرند. این رقص نمادی از قدرت و دلاوری مردان است که با تمام قوا از قلمرو ایلشان محافظت می کنند.
گروه دوم: این گروه شامل چندین نوع رقص بوده که توسط مردان و زنان معمولاً به صورت گروهی و در کنار هم اجرا می شوند. رقص «سه پا» یکی از رقص‌ های این گروه است که زنان و مردان یکی در میان و دایره ‌وار در کنار هم ایستاده و با نظمی خاص و هماهنگ با هم ابتدا سه گام به جلو برداشته و سپس دو گام به عقب برمی گردند، همزمان دستی را پایین و دستی دیگر را با دستمال های رنگی بالا و پایین می برند و آن را تا انتهای نوای توشمال تکرار می کنند. این رقص، رقصی با ریتم آرام است که سالخوردگان نیز در اجرای آن شرکت می کنند. رقص «چهار دستمالی» نیز مانند رقص سه پا اجرا می شود با این تفاوت که رقصندگان بعد از برداشتن سه گام به جلو، دیگر به عقب برنگشته، و تنها دوگام به صورت درجا برمی دارند. رقص«هِی دِتِه» رقصی است که ریتم آن کمی تندتر است و با آهنگی ریتمیک اجرا می شود. در این رقص حرکت دست ها و پاها سریع بوده و بدن باید انعطاف خوبی برای سرعت اجرای آن داشته باشد. رقص «جیران جیران» نیز به صورت گروهی و مشابه دیگر رقص ها اجرا می شود. رقص «مجسمه» رقصی جالب و نشاط ‌آور که در آن تشمال هر از گاهی نواختن را قطع کرده و در این هنگام، رقصنده باید در هر حالتی از رقص که هست ثابت و بی حرکت بایستد و تا شروع دوباره ی ساز در همان حالت باقی بماند، پس از آن با دادن انعام و شیرینی از تُشمال می خواهند تا مجدداً ساز زده و بدین ترتیب نوای موسیقی بار دیگر و بی خبر شروع می‌ شود و رقص به همین صورت ادامه پیدا می کند. مهارت رقصنده در این رقص بدین صورت است که بتواند به موقع توقف کرده، حالت خود را حفظ و به موقع حرکت کند. رقص «عربی» از دیگر رقص های این گروه است که ریتمی تند داشته و به علت نیاز به نیروی بدنی و وضعیت خاص خود، بیشتر توسط جوان ترهای این قوم اجرا می شود و چون در حین اجرا، رقصنده معمولاً یک باسن خود را تکان داده و حرکت می کند، در گویش محلی به یَلُمبِه (یک لُمبِه) معروف است.

◀️ نگاهی اجمالی به آئین های رمضان در ایران - ۱۱ - کرمانشاه

کرمانشاهی‌ها به ماه رمضان «روژوانی» می‌گویند. ‌آنها با غبارروبی مساجد و خانه‌تکانی به پیشواز ماه رروزه‌داری می‌روند و با رویت هلال ماه رمضان خود را برای یک ماه بندگی و انجام فرایض دینی آماده می‌کنند.

کرمانشاه استانی کردنشین است. به‌همین دلیل کرمانشاهی‌ها اشتراکات فرهنگی زیادی دارند، اما از آنجا که برخی از مردم استان اهل تشیع و برخی اهل سنت هستند، در طول سال آیین‌های مذهبی و ملی متنوعی ازسوی آنها در این منطقه اجرا می‌شود. به‌عنوان مثال همه کرمانشاهی‌ها ماه مبارک رمضان را گرامی می‌دارند و بر انجام فرایض واجب دینی این ماه همت می‌گمارند، ولی در انجام آیین‌های محلی مربوط به این ماه هر یک برای خود رسم‌هایی دارند که در ادامه معرفی می‌شوند. با این توضیح که برخی آیین‌ها اکنون به‌دلیل تغییر سبک زندگی فراموش شده‌اند و برخی هنوز اجرا می‌شوند.

رسم بیدارباش

در زمان‌های خیلی دور برای این‌که مردم استان خواب نمانند و بتوانند قبل از اذان صبح از خواب بیدار شوند و غذای مخصوص سحر را آماده و میل کنند، افرادی مسئولیت این کار را برعهده داشتند. براساس مستندات تاریخی در اغلب نقاط استان عده‌ای معروف به جارچی در کوچه‌ها راه می‌افتادند و با کوبیدن طبل مردم را بیدار می‌کردند. در شهر کرمانشاه و در دوره قاجار هم سلاح توپ را مجهز به گلوله مشقی می‌کردند و نیمه شب‌ها با شلیک آن، شهروندان را از نزدیک شدن به زمان اذان صبح خبردار می‌کردند. البته باید متذکر شد که رویت هلال ماه رمضان هم با شلیک همین توپ اعلام می‌شد. خواندن مناجات و سحری‌خوانی‌ نیز از روش‌های بیدارکردن مومنان در این استان بود.

سفره‌های افطاری

کرمانشاهی‌ها برای سفره افطاری تدارک ویژه‌ای می‌بینند. معمولا هر شب در خانه‌های مردم این استان سفره‌های افطاری برای پذیرایی از میهمانان پهن می‌شود. همچنین آنها در برخی شب‌ها هم رسم «کاسه‌ همسایه» را به‌جا می‌آورند. در این رسم برخی خانواده‌ها به میزان یک وعده کامل غذای افطاری خود را به همسایه خود می‌دهند و این رسم در طول ماه رمضان برقرار است.

غذاهای ویژه

حلیم کرمانشاهی دیگر نیازی به معرفی ندارد. این خوردنی خوشمزه تقریبا پای ثابت همه سفره‌های افطاری در کرمانشاه است. سوای حلیم، شله‌زرد یا روغن کرمانشاهی، آش ترخینه، خورش هلال، سیب پلو، کوفته کرمانشاهی، هریس و چنگال از عذاهای رایج افطاری در این استان هستند. با وجود همه این خوردنی‌های متنوع، خوردن آش عباسعلی بعد از افطار در کرمانشاه طرفداران زیادی دارد.

آش عباسعلی

گفته می‌شود آش عباسعلی که منسوب به شخصی به همین نام است نزدیک به ۲ قرن سابقه دارد و از گوشت، نخود، لوبیا، عدس، پوره گندم، سبزی‌های معطر، ادویه و روغن کرمانشاهی تهیه می‌شود. این آش مورد علاقه و پای ثابت سفره افطار مردم کرمانشاه است.

برگزاری عزاداری و مراسم شب‌های قدر

مردم کرمانشاه همه‌ساله در شب‌های نوزدهم و بیست و یکم ماه رمضان در مساجد و تکایا عزاداری می‌کنند. همچنین آنها مراسم شب‌های قدر را بسیار باشکوه برپا می‌دارند و برخی در این شب‌ها تا اذان صبح عبادت و راز و نیاز می‌کنند.

عید فطر

مردم کرمانشاه در آخرین افطاری ماه مبارک رمضان دوره سفره جمع می‌شوند و فطریه خانواده را که ازسوی بزرگ خانواده پرداخت می‌شود، دست به دست می‌کنند و آن را کنار می‌گذارند تا صبح روز عید فطر و قبل از اقامه نماز آن را به فرد مستمندی بدهند. صبح زود هم به مسجد و مصلای محل زندگی خود می‌روند تا نماز عید فطر را اقامه کنند. رقتن بر مزار درگذشتگان و دید و بازدید از دیگر رسم‌های این روز در کرمانشاه است. همچنین در برخی از روستاهای استان رسم است که در خانه‌ها میهمانی بدهند. در این روز بانوان بهترین غذای ممکن را تهیه و از کسانی‌که برای بازدید به منزلشان می‌آیند پذیرایی کنند.

◀️ «ویرانشهر با همکاری موزه لوور کاوش می‌شود

معاون میراث‌فرهنگی استان خراسان شمالی از ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه «ویرانشهر» و «ارگ آلمادوشن»، ارائه پرونده حریم سه محوطه تاریخی به شورای ثبت و مرمت هشت اثر تاریخی در سال ۱۴۰۲ خبر داد.

محمدرضا قهرمانیان در گفت‌وگو با ایسنا، درباره محوطه‌هایی که منتظر تصویب حریم هستند، اظهار کرد: پرونده تعیین حریم «تپه معصوم‌زاده» در بجنورد، «تپه حیدران» در جاجرم و «محوطه ویرانشهر» در فاروج آماده است و در جلسه شورای حریم که روز دوشنبه این هفته برگزار می‌شود، بررسی می‌شوند.

او با یادآوری این‌که سال گذشته مرمت ۳۰ اثر تاریخی در استان خراسان شمالی با اعتبارات استانی انجام شده است، افزود: «رباط عشق»، «حمام قلعه خان»، «ارگ نادری» در شیروان، «حمام جاجرم»، «شهر بلقیس»، «حمام فاروج» و «سبزه‌میدان» در بجنورد و «باغ مزار گرمه» از جمله آثاری هستند که امسال با این نوع اعتبار مرمت خواهند شد.

قهرمانیان همچنین درباره وضعیت کاوش‌های باستان‌شناسی خراسان شمالی در سال جدید، گفت: امسال حدود ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان اعتبار برای کاوش‌های باستان‌شناسی درنظر گرفته شده است که بر این اساس اولویت‌هایی را مشخص کردیم. مطالعات ژئوفیزیک و تعیین حریم «تپه کلاته یاور» و کاوش و حفاظت اضطراری «تپه معصوم‌زاده» در بجنورد، گمانه‌زنی و لایه‌نگاری، کاوش و حفاظت از یافته‌های باستان‌شناسی « ارگ نادری» و «ارگ دوین» در شیروان از جمله این اولویت‌ها است.

او اضافه کرد: اعتباری هم برای کاوش و حفاظت از یافته‌های باستان‌شناسی «ارگ آلمادوشن» داریم، همچنین در شهر فاروج کاوش باستان شناسی «محوطه ویرانشهر» به طور مشترک با موزه لوور انجام خواهد شد.

معاون میراث‌فرهنگی خراسان شمالی در توضیحات بیشتر درباره این کاوش‌های باستان‌شناسی بیان کرد: میراث‌فرهنگی استان یکسری فعالیت‌های مستمر در حوزه کاوش‌ دارد و دلیل آن هم علمی و تحقیقاتی است، مثلا در ارگ نادری و ویرانشهر چند سال پیش هم کاوش‌هایی انجام شده و امسال فصل بعدی این کاوش‌ها قرار است انجام شود. در محدوده «کلاته یاور» هم چندین واگذاری حریم انجام شده است که برای تعیین حریم آن، کاوش انجام می‌شود تا تداخل‌هایی که با اراضی‌ایی که از طریق بنیاد مسکن واگذار شده است، حل شود.

قهرمانیان همچنین درباره وضعیت ثبت آثار استان خراسان شمالی گفت: در طول سال‌های گذشته آثار و میراثی که در معرض خطر بودند را به ثبت رساندیم و ۲۵ پرونده آماده در حوزه ثبت داریم، اما هنوز جلسه‌ای برای ثبت در سال ۱۴۰۲ تشکیل نشده و تا شش ماه دوم سال فرصت داریم که برنامه‌ریزی‌های لازم برای ثبت پرونده‌های آثار مدنظر را انجام دهیم.

◀️ کشف هفت شیء سفالی باستانی در خدابنده

فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی زنجان گفت: هفت شیء سفالی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد با دستگیری یک قاچاقچی در خدابنده کشف و ضبط شد.

سرهنگ ناصر حبیبیان روز شنبه در گفت و گو با ایرنا افزود: این اشیای تاریخی با بازرسی از منزل این متهم با تعامل و هماهنگی یگان حفاظت میراث فرهنگی و رئیس پلیس اطلاعات شهرستان خدابنده کشف و متهم برای تشکیل پرونده تحویل مسئولان نیروی انتظامی شد.

وی اضافه کرد: این اشیا شامل پنج عدد خمره و ۲ عدد پیاله سفالی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است.

این مسوول ادامه داد: هنوز مشخص نشده این اشیای قدیمی از کجا کشف شده و چگونه به دست متهم افتاده است.

وی خاطرنشان کرد: هرگونه حفاری و کاوش به قصد به دست آوردن اموال تاریخی ممنوع است و مطابق ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، مرتکب به حبس از ۶ ماه تا سه سال و ضبط اشیای مکشوفه به نفع سازمان میراث فرهنگی کشور و آلات و ادوات حفاری به نفع دولت محکوم می‌شود.