راه‌آهن سراسری ایران ، یکی از شگفتی‌های مهندسی قرن بیستم

ترجمه ، اسدالله حقانی

خبرگزاری سی‌ان‌ان امریکا طی گزارشی راه‌آهن سراسری ایران را که به تازگی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است، یکی از شگفتی‌های مهندسی قرن بیستم خواند.

به‌گزارش انجمن نیوز، در گزارش سی‌ان‌ان در مورد راه‌آهن سراسری ایران آمده است: «این خط آهن ۱۳۹۴ کیلومتری که دریای خزر را به خلیج فارس متصب می‌کند و یک پروژه استراتژیک مهم در زمینه ریلی به شمار می‌رود، بعد از ۱۱ سال کار سخت و دشوار در سال ۱۹۳۸ افتتاح شد.» 

در این گزارش که در اکثر خبرگزاری‌های مرتبط با گردشگری و سفر بازنشر شده است، به راه‌آهن سراسری ایران با عنوان «یکی از بزرگ‌ترین شگفتی‌های مهندسی قرن بیستم» اشاره شده است. ۲۲۴ تونل به طول ۷۶ کیلومتر، ۱۷۴ پل بزرگ و ۱۸۶ پل کوچک، این راه‌آهن را از روی دره‌های عمیق و رودخانه‌ها عبور می‌دهد و به قللی با ارتفاع ۲۱۳۴ متر می‌رساند. تونل‌های مارپیچی و عبور از روی دره‌های عریض یکی از تکنیک‌های هوشمندانه سازندگان این خط آهن برای عبور از کوه‌های صعب‌العبور بوده است. 

برای تکمیل این خط‌آهن، چالش‌های مهندسی و زمین‌شناختی متعددی بر سر راه سازندگان بوده است. برای مثال، برخی تونل‌ها به دلیل وجود نمک و سنگ گچ غیرقابل استفاده بوده‌اند و باید مسیر جدیدی برای عبور خط‌آهن پیدا می‌شد. یا مثلا در یکی از تونل‌ها، مهندس‌ها به یک حفره در دل کوه برخوردند که آن را با ساختن یک پل در دل تونل حل کردند. کمبود مصالح مناسب در برخی مناطق هم یکی دیگر از مشکلات و دشواری‌های ساخت راه‌آهن سراسری ایران بوده است. 

این گزارش در ادامه به مناظر طبیعی و آثار باستانی موجود در مسیر خط‌آهن سراسری ایران پرداخته است. در این بخش به مناظر دیدنی پل سفید، پل ورسک و سه خط طلا بر فراز کوه اشاره می‌کند. «جاذبه‌های بیشتری در مسیر جنوب-غرب تهران وجود دارد: عبور از دشت قم، صعود در منطقه مرکز هسته‌ای اراک و رسیدن به اوج در نورآباد.»

همچنین اشاره‌ای به مسیر درود و اندیمشک و شهر باستانی شوش شده است که میزبان دو اثر ثبت جهانی دیگر، سازه‌های آبی شوشتر و چغازنبیل است. 

خبرگزاری سی‌ان‌ان راه‌آهن سراسری ایران را نمادی از مدرنیزه شدن ایران و جامعه ایرانی می‌داند. هزینه ساخت مسیر شمال به جنوب چیزی حدود ۴۰ میلیون دلار (معادل با ۲.۷ میلیارد دلار با ارقام امروز) بوده است که بار سنگینی بر دوش جامعه درحال‌توسعه آن زمان به شمار می‌رفته است. 

در این گزارش در مورد آینده راه‌آهن سراسری ایران آمده است: «امروزه، به رغم تحریم‌های اقتصادی، ایران در حال سرمایه‌گذاری روی شبکه ریلی خود است. در هفت سال گذشته، تقریبا ۱۱۰۰ کیلومتر ریل جدید به این شبکه اضافه شده است تا مراکز استان را به تهران متصل کند.» همچنین اشاره‌هایی به همکاری چین با ایران در زمینه توسعه زیرساخت‌ها برای «ابتکار جاده ابریشم» شده است و اینکه ایران چطور در حال همکاری‌های بین‌المللی بال ترکمنستان، افغانستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، آذربایجان، روسیه و گرجستان و ترکمنستان است. 

در انتهای گزارش می‌خوانیم: «ثبت راه‌آهن سراسری ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو یک عنوان بسیار متعالی و رشک‌برانگیز است که جایگاه هر سایتی را در نقشه گردشگری جهانی محکم می‌کند. این اتفاق می‌تواند به افزایش بودجه‌های نگهداری و کارهای بازسازی هر اثری منتهی شود و درها را برای ارائه مشاوره‌های متخصصان و مطالعات مختلف باز کند و در نهایت به افزایش بازدید و ورود گردشگر داخلی و خارجی ختم شود. البته این افزایش ورودی گردشگران می‌تواند یک شمشیر دولبه باشد و به اُورتوریسم (ورود بیش از حد گردشگران به یک مقصد گردشگری) منتهی شود و جایگاه سایت در فهرست یونسکو را در معرض خطر قرار دهد.» 

این راه‌آهن شگفت‌انگیز می‌تواند سفری فراموش‌ناشدنی در سراسر یک کشور را به شما ارائه دهد که بسیاری از گردشگردان فرصت تجربه کردنش به شیوه‌های دیگر را ندارند. 

مهارت آب‌غوره‌گیری در دشمن‌زیاری

مژگان ثابت قدم*

دشمن‌زیاری منطقه سرحدی شهرستان نورآباد ممسنی در استان فارس است که با وجود قرار گرفتن در فاصله بسیار نزدیک به کلان‌شهر شیراز همچنان بکر و دست‌نخورده باقی‌مانده است.

طبیعت تپه‌ماهوری و جنگل‌های وسیع سبب شده مردم باغات دیم انگور وسیعی را بر روی تپه‌ها و شیب آن‌ها به وجود بیاورند و از درختان جنگل هم برای ساخت ابزار موردنیاز باغداری و کشاورزی خود استفاده کنند. 

غوره و آب‌غوره برای مردم دشمن طیاری بسیار بااهمیت است چراکه شهرستان ممسنی بزرگ‌ترین تاکستان‌های دیم کشور، حدود ۳۰ هزار هکتار باغات دیم انگور دارد که به دلایل خاصی در محصول غوره برداشت می‌شوند. نوع خاصی از انگور به نام شیرازی (لرکُش) وجود دارد که در نیمه تیرماه تا نیمه مردادماه به‌صورت غوره برداشت می‌شود. باغات غوره بر روی تپه‌های شیب‌دار قرار دارند و کومه‌های سنگی بر بلندی تپه‌ها در میان باغات خودنمایی می‌کنند. 

باغات در حالت ترکیب با جنگل بلوط منظره بسیار خاصی دارند به‌ویژه که انتهای باغ‌ها به کوه‌ها کشیده می‌شوند و باغاتی که در نزدیکی جنگل و کوه قرار دارند در معرض خطر گراز هستند. گله‌های گراز انگورها را می‌خورند و این‌یکی از دلایلی است که انگور در زمان غوره برداشت می‌شود. قدمت باغات غوره و شیوه آب‌غوره گیری سنتی حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال هست. 

آب‌غوره گیری سنتی به دو شیوه دستی و پایی انجام می‌شود که هر شیوه خود به دو صورت متفاوت است، ابتدا با الاغ که حیوان اهلی بومی منطقه هست به باغ رفته غوره‌ها را در سبدهایی به نام کَهلو چیده و سپس سبدهای کوچک را در سبد بزرگ‌تری به نام گیرَه که به‌صورت دو لنگه گذاشته به خانه آورده در حوضی سنگی ریخته و می‌شورند سپس غوره‌ها را در تَویزَه آبکش کرده سپس به شیوه‌های مذکور آب‌غوره را می‌گیرند. 

شیوه دستی آب‌غوره گیری سنتی: شیوه دستی با استفاده از سنگ و سرکو (هاون)

در این شیوه غوره‌ها را به‌صورت خوشه‌ای یا دانه کرده در قدح ریخته و با سنگی گرد له می‌کنند این شیوه را برای تلیت کردن و استفاده فوری انجام می‌دهند. در حالت دوم غوره‌ها را در هاون ریخته و با هاون می‌کوبند. 

شیوه پایی آب‌غوره گیری سنتی: استفاده از چکمه و شلنادن (له کردن) 

این شیوه به‌صورت استفاده از چکمه بوده که غوره‌ها را در حوضی سنگی ریخته و فرد تنومندی با چکمه به له کردن غوره‌ها می‌پردازد. در بعضی جاها از لگن‌های بزرگ رویی بجای حوض استفاده می‌شود. وقتی غوره‌ها در حوض له می‌شوند آب‌غوره از طریق سوراخ کوچکی که با لوله طراحی‌شده از آن خارج می‌شود. زیر لوله مربوطه یک قدح گذاشته و آب‌غوره جمع می‌شد. 

در حالت دوم که غوره‌ها را در لگن ریخته و له می‌کنند لگن غوره له‌شده را کامل بر صافی که بر دیگ دیگر گذاشته خالی کرده و سپس خوشه‌های لخت را فرد دیگری با دست جدا گرده و در گونی می‌گذارد. 

سپس با پارچه‌ای توری مانند آب‌غوره‌ها را صاف‌کرده و در شیشه‌های خرطومی شکل نگهداری می‌کردند. بعضی افراد برای کمتر شدن اسید آب‌غوره حبه‌ای سر موسیر و کمی پونه کوهی که در فروردین از کوه‌های منطقه جمع می‌کنند در آب‌غوره‌ها ریخته که این کار سبب کمتر شدن اسید غوره و خوش‌طعم شدن آن می‌شود. تفاله‌های غوره را بر روی پشت‌بام‌ها ریخته تا خشک شوند سپس با کاه مخلوط کرده و برای خوراک دام استفاده می‌کردند. 

آش غوره، سالاد آب‌غوره‌ای که به سالاد شیرازی معروف است، شربت آب‌غوره، رب غوره، ترشی غوره از محصولات خوشمزه و ترش‌مزه‌ای هستند که از غوره و آب‌غوره تهیه می‌شوند و همچنان جایگاه خود را در میان نسل قدیم و جدید حفظ کرده است. 

*کارشناس مسئول مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس